Ugarit’ten Yankılar: Bilinen En Eski Müzik Notaları
3400 yıl öncesine, Suriye’nin Akdeniz
kıyılarındaki antik Ugarit şehrine uzanan bir yolculuk düşünün… Hurrian
uygarlığı döneminden kalma kil tabletlere kazınmış bu melodiler, insanlık
tarihinin bilinen en eski müzik notaları. Notaların altında yer alan sözler
yani şarkının konusu ise; çocuk sahibi olamayan bir kadının ağıt şeklinde ay tanrısından
yardım için dudaklarından dökülenler.
Suriyeli besteci ve piyanist Malek Jandali‘nin 2009 yılında,
Rus Filarmoni orkestrası eşliğinde kaydedilerek yayınladığı “Ugarit
Yankıları” “echos from Ugarit” adlı albüm, albümün 6. Nolu parçası olan
Echos from Ugarit” Suriye’nin Ugarit antik şehri kazılarında bulunan kil
tabletlerde yer alan, MÖ. 1400 yılından kalma dünyanın en eski müzik notalarına
dayanıyordu.
3400 yıllık bu eser, şimdiki adıyla Ras Şamra olan, Suriyenin antik
Ugarit kentinde 1950 lerde yapılan kazılarda keşfedilen dünyadaki en eski müzik
notasyonu üzerine kurulmuştur. Kil tabletleri, ay tanrısının eşi Nikkal’a ithaf
edilmek üzere hem şiir hem de nota halinde bir ilahi içerir.
Echoes from Ugarit: The Oldest Music Notation In History
Dinlemek isteyenler için Suriyeli piyanist ve orkestra şefi Malek Jandali’nin, Ugaritte bulunan 3400 yıllık kil tabletlerdeki notaların deşifresi ile oluşturduğu “Echoes from Ugarit” parçasının video linki:
https://www.youtube.com/watch?v=NeP_AS0DqaU
Hurrian Tabletlerinin Müzik dünyası açısından önemi
Ugarit antik kentindeki kazılar ve arkeolojik çalışmalar sırasında bulunan, “Çivi yazısı 36 tablet” gün ışığına çıkartıldıktan sonra literatüre ‘Hurri İlahileri’ ismiyle kaydedildi. Asuroloji profesörü Kilmer’a göre, çivi yazısıyla oluşturulan notalar tam 3 bin 400 yaşında.
Ugarit’te keşfedilen 36 müzikal yazıtın sadece bir tanesi (Hymn 6) bugün çalınabilecek kadar korunmuş konumda. Bu dünyamızda var olan en eski beste.
3400 yıl önce, 7 nota diatonik ölçeğin yanı sıra, uyumun da var olduğuna dair kanıt niteliğindeki bu kil tabletler, Batı müziğinin menşeine ait tartışmalar açısından devrim yarattı.
Hurrian uygarlığından kalma antik Ugarit şehrindeki, o dönem kraliyet sarayı olarak kullanıldığı tespit edilen bir binadan çıkarılan 36 tabletin tamamı 2 tonda, aynı makam ya da modda (nîd qabli denilen) oluşan şarkılar içeriyor, bazıları ise, bir Semit tanrıçası olan Nikkal’a adanan ilahi sözler ve dokuz telli bir sammûm, (bir tür arp veya daha büyük ihtimalle bir lir) eşlik ettiği bir şarkıcı için talimatlar içeriyor. Tabletlerden bir veya daha fazlası ayrıca arp ayarlamasına yönelik talimatlar da içeriyor.
Hem arkeoloji hem de müzik dünyasında büyük ilgi uyandıran tabletlerde sadece bir beste olmayıp aynı zamanda antik bir enstrüman olan lir’in 4.000 yıl önce nasıl akort edilebileceğine dair açıklamalar yer alıyor. Ayrıca söz konusu bestenin günümüz batı müziğinin temeli olan yedi nota ölçeğinde yazılmış olması müzik tarihi ile ilgili bilinen pek çok şeyi değiştirdi.
Profesör Kilmer ve Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nden Richard Crocker, antik dönemle ilgili müzikal bilgileri anlattıkları “Sounds From Silence” adlı bir ses kitabı yayınladılar ve eşlik eden bir kitapçıkta tabletlerinin fotoğraflarını ve çevirilerini sundular. Ayrıca, “Eski Ugarit’ten Hürriyet Kült Şarkısı” adıyla şarkının yüzyıllar önceki orijinal halini ve ilk dinleyicilerinin duyduğu şeye daha yakın bir etki yaratması için lirle çalınmış bir versiyonu da bu sesli kitaba eklediler
Hurrian İlahileri tableti “Hurrian Hymn” 6 nolu Tablet nasıl bulundu
Suriye’nin Ras Shamra bölgesinde yer alan Ugarit harabelerindeki arkeolojik kazılarda bulunan kil tabletler arkeoloji dünyası kadar müzik tarihi açısından da büyük bir öneme sahip. Ugarit antik şehri depremle yerle bir olana kadar kendi döneminin önemli bir ticaret merkeziydi.
1929 yılında tesadüfen keşfedilen Ugarit harabeleri, Fransız Claude F. A. Schaffer başkanlığında bir ekip tarafından aynı yıl kazılmaya başlandı. 1939 yılına 2.Dünya Savaşı sebebiyle durdurulan kazılar 1948’de yeniden başlar.
1950’li yıllarda bulunan tabletler üzerindeki çivi yazılarının çözülmesi yaklaşık 15 yıl sürdü
California Üniversitesi profesörü ve Berkeley Antropoloji Müzesi’nin küratörü Anne Kilmer Babil yazıtlarında edindiği tecrübeler sayesinde, tablette yer alan bazı müzik işaretleme sistemini deşifre etti ve 70 li yıllarda bu çalışmasını dünyaya duyurdu
Hurrian – Babil dilinde yazılan bestenin önemli bir kısmı çözebilse de, kil tabletlerdeki deformasyon yüzünden nakarat kısmı ne yazık ki çok net değil. En belirgin olan özelliği adının “Nikkal’a Ağıt” olması ve içerisinde “En Çok Onu Yüreğimde Seviyorum,” sözleri geçmekte. “Nikkal’a Ağıt” pek Suriyeli piyanist Malek Jandali ve Richard Crocker başta olmak üzere çok sayıda sanatçı tarafından yorumlandı.
Hurrian tabletleri şu an Şam Ulusal Müzesinde sergilenmektedir.
6 Numaralı tabletteki İlahinin sözleri : Hymn 6
Ay tanrısı Yarikh’in karısı Nikkal için bestelenen Hurrian ilahisi, çocuk sahibi olamayan bir kadının ağıtlarına yer vermektedir.
Hurri dilinin çevrilmesindeki zorluk yüzünden metnin anlamı kimi cümlelerde net değildir.
İngilizce çevirinden bir kısım aşağıdaki gibidir, belirsizlikler parantez içi kelimelerle belirtilmiştir.
The Oldest Lyrics In the World:
I will (bring x?) in the form of lead at the right foot (of the divine throne)
I will (purify ?) and change (the sinfulness).
Once sins are) no longer covered and need no longer be changed,
I feel well having accomplished the sacrifice.
(Once I have) endeared (the deity), she will love me in her heart,
the offer I bring may wholly cover my sin
bringing sesame oil3 may work on my behalf
in awe may I …
The sterile may they make fertile,
Grain may they bring forth.
She, the wife, will bear (children) to the father.
May she who has not yet borne children bear them.
Dünyanın En Eski Şarkı Sözleri:
Kurşun gibi ağırlıkları kutsal tahtın sağına bırakacağım,
Günahkârlığı arındırıp değiştireceğim.
Günah artık örtülmeyecek ve değiştirilmeye ihtiyaç duymayacak,
Kurbanı yerine getirmenin huzurunu duyacağım.
Tanrıçayı sevindirdiğimde, o da yüreğinde beni sevecek,
Getirdiğim sunu günahımı tamamen örtebilir.
Susam yağı getirmek benim için işe yarayabilir,
Hayranlıkla önümde durabilir.
Kısır olanlar doğurgan kılınsın
Toprak buğday versin.
Kadın eş, babaya çocuklar doğursun.
Henüz çocuk doğurmamış olan, çocuk doğursun.
Ugarit Antik Şehri Nerede? Tarihi ve Önemi
Ugarit kendi döneminin en önemli ticaret merkezlerindendi, Anadolu, Mezopotamya ve Mısır üçgeninde ticaret yolları üzerinde yer almaktaydı. Ugarit’te yapılan kazılar sonucunda bu bölgedeki yerleşmelerin Neolitik Çağ’a kadar dayandığını göstermiştir. M.Ö.6000’de taş çağında Ugarit’in taş duvarlarla örülü olduğu bilinmektedir.
Ras Şamra şehri yakınlarındaki Ugarit kenti, Lazkiye şehrinin kuzeyinde, sahilden 1 km içeride, sahile paralel uzanan bir alanı kapsamaktadır. Ugarit adı, Ebla Arşivleri, Tell-el Amarna mektupları ve Boğazköy’de bulunan Hitit tabletlerinde de geçmektedir.
Kuzey Suriye şehir devletlerinin en önemlilerinden biri olan Ugarit, ticari öneminin yanı sıra. Gelişmiş mimari yapısı, 7000m2 lik 5 avlulu kraliyet sarayından, şehri saran yol sisteminden, 2 önemli kent tapınağı ve kent surlarından kendini göstermekteydi.
Ugarit ayrıca kendine özgü dili ve yazısı, ahşap oymacılığı, mitolojisi, tanrıları, cam işçiliği ve tabletlere dökecek kadar önem verdikleri müzik eserleriyle son derece gelişmiş bir kültüre sahipti.
Yazan: Aykut Alan
Kaynaklar:
The Babylonian Musical Notation and the Hurrian Melodic Texts
https://musicircle.net/wp-content/uploads/2018/08/Babylonian-Notatin-and-the-Hurrian-Melodic-Texts_Music-and-Letters-1994-WEST-161-79.pdf?utm_source=chatgpt.com
World’s Oldest Musical Notation Deciphered on Cuneiform Tablet
https://library.biblicalarchaeology.org/article/worlds-oldest-musical-notation-deciphered-on-cuneiform-tablet
The Hurrian Hymn – The Oldest Known Piece of Music
https://mentalitch.com/the-hurrian-hymn-the-oldest-known-piece-of-music
Music of
the Ancient Near East
https://www.oeaw.ac.at/kal/mane/?utm_source=chatgpt.com
The Oldest Song in the World
https://www.amaranthpublishing.com/hurrian.htm?utm_source=chatgpt.com
Phoenician Music Interpreted from Cuneiform Tablets
https://phoenicia.org/music.html?utm_source=chatgpt.com
The Hurrian Pieces, ca. 1350 BCE: Part One—Notation and Analysis
https://www.researchgate.net/profile/Jay-Rahn-2/publication/272494271_The_Hurrian_Pieces_ca_1350_BCE_Part_One-Notation_and_Analysis/links/54e6a9420cf277664ff677bc/The-Hurrian-Pieces-ca-1350-BCE-Part-One-Notation-and-Analysis.pdf
