Günümüzde
kullanılan Gümrük tarifeleri ve vergilendirme sisteminin ilk örneği, bugün
Suriye sınırlarında yer alan Palmira antik kentinde, günümüzden yaklaşık 2000
yıl önce, hazırlanmıştır. Kireçtaşından duvarlara, Yunanca ve Aramice olarak
oyulmak suretiyle, yazılan metin, aynı zamanda bugüne dek bulunmuş en uzun
Aramice duvar yazıtıdır. Palmira vergi yazıtları (Palmyrian Tariff) Roma
imparatoru Hadrian (Hadrianus) döneminde MS 137 yılında oluşturuldu.
(Palmira
Tabletleri – St. Petersburg Hermitage müzesi)
O
dönem bölgesel farklılıklar taşısa da tüm Roma şehirlerinde uygulanan, ticareti
yapılan ürünlere yönelik ithalat ve ihracat vergi oranları bu yazıtlar
sayesinde yazılı olarak halkın, gezginlerin ve tüccarların görebileceği şekilde
şehrin agorasında sergilenmiş oldu. Palmira kenti Akdeniz’i Hindistan’a
bağlayan, İran ve Arap ticaret yollarının da kesiştiği stratejik bir noktada
yer alan, geliri önemli ölçüde ticarete bağlı bir şehirdi. Tekstil, baharat ve mücevherat
yoğun ticareti yapılan ürünlerdi.
O
dönem şehrin giriş kapılarında yer alan ve 2-3 metre yüksekliğinde bir sıra
duvar halinde yer alan bu yazıtlar şehre gelen kervanlara taşıdıkları yük
cinsine göre yapılacak vergi sınıflarını içermekteydi. Yazıtlarda
belirtildiğine göre, vergilendirme adet üzerine yapılmakla birlikte, adet
olarak yük hayvanlarını baz aldıkları, her bir deve ya da eşek yükü
karşılığında belirlenmiş vergi birimi ne ise, ona göre ödeme yapılmaktaydı.
Bu
vergi yazıtlarının bulunduğu noktada, ilgili vergi memurlarının görev yaptığı
sanılmaktadır. Ek bilgi olarak Bu duvarlarda, ticarete konu ithal mallara dair
vergi bilgilerinin yanı sıra şehir kaynakları ya da şehirde yapılan işlere dair
farklı konularda belirlenmiş vergilerde yer almaktaydı. Örneğin su kullanımı
için ödenmesi gereken günlük su vergisi ya da fahişe çalıştırmak için ödenmesi
gereken vergi gibi çeşitli sınıflarda ödenmesi gereken vergiler belirtilmiştir.
MÖ
20 yılında Roma ve Part (Parthian) imparatorlukları arasında imzalanan barış
anlaşması sonrasında özellikle Bağdat ve Damascus (Şam) arasındaki ticaret
hacmi önemli ölçüde artmış ve bu 2 merkez arasında yer alan Palymra, kervanlar
için önemli bir uğrak noktası olmuş ve hızla zenginleşmişti. Zamanla Palymra
“Çölün Gelini” olarak anılan cazibe merkezi bir şehir haline gelmişti. Gelişen
ticaret hacminin kontrol altına alınması ve bir siteme bağlanması açısından
imparator Hadrian döneminde oluşturulan bu vergi yazıtları yaklaşık 100 yıl
daha ticari önemini koruyacak olan bu şehre hizmet etti.
Günümüze
değin 2000 yıl boyunca, bu yazıtlar zamanın etkilerine yenik düşerek zarar
görmüş olmakla birlikte. Bugün “Palmyran Tariff” diye adlandırılan bu
yazıtların ana kütlesi 1882 yılında Rus prensi Abamelek-Lazarev’in bölgeye
yaptığı bir seyahati sırasında tesadüfen keşfedildi, öncelikle yazıtın
çizimlerini yaptıran prens daha sonra fotoğraflanmasını da sağlayarak, 2 yıl
sonra Rusya’da yayınladığı kitabında yer verdi (Abamelek-Lazarev Pal’mira.
Archeologičeskoe izsledovanie 1884)
Yaklaşık
20 yıl sonra 1901 yılında Rus imparatorluğu, dönemin hükümdarı II.Abdül Hamid’den
alınan özel izinle Çar II.Nikolay’a hediye olarak yazıtları Rusyaya götürdü.
Yazıtlar 640cm uzunluğunda yekpare bir taş halinde olduğu ve tek bir kütle
olarak taşınamadığından diklemesine 4 parçaya bölündü. 1903 yılında St. Petersburg
Hermitage müzesinde tekrar monte edilerek sergilenmeye başlandı. Halen aynı
müzede sergilenmektedir.
(UNESCO)
Dünya Kültür Mirası listesinde yer alan Palmira antik kenti 2015 yılı mayıs
ayında, Işid örgütü tarafından ele geçirildi. Örgüt fanatikleri tarafından Roma
İmparatorluğu’ndan kalma Zafer Takı (Septimius Severus ) ve Baal Shamin
Tapınağının havaya uçurulduğu ve çeşitli antik kalıntılara zarar verildiği
bilinmekte. 2016 mart ayında rejim güçleri tarafından geri alınan şehirde restorasyon
çalışmalarının yakın bir tarihte tekrar başlanacağı bildirildi.
Aykut Alan, www.uztarih.com, Mart 2016
- https://archive.org/details/michael-sommer-palmyra-a-history-2017-routledge/page/139/mode/2up
- https://doi.org/10.2307/299013
- https://doi.org/10.11588/diglit.5070
- https://www.theguardian.com/world/2017/jan/20/isis-destroys-tetrapylon-monument-palmyra-syria
- https://www.theartnewspaper.com/2016/03/07/this-is-living-antiquity-the-director-of-the-hermitage-wants-to-rebuild-palmyra
