EN ESKİ ŞARKI NEDİR? 7 NOTA MÜZİK SİSTEMİNİN KÖKENLERİ

 

Ugarit Antik Kentinde Bulunan Tabletlerde Hangi Bilgiler Var?

Ugarit antik kent kazılarında bulunan Ugarit tabeletleri, insanlık tarihinin en önemli arkeolojik keşiflerinden biridir. Bu kil tabletler, 3400 yıl öncesine dair sosyal, kültürel, ticari ve siyasi yazılı metinler içermektedir. Tabletlerden 36 tanesi, Hurrian ilahileri “Hurrian Hymns” adıyla bilinmektedir.

Hurri Hymns tabletleri içeriğinde günümüz 7 nota diatonik ölçeğinde notalar, ilahi formda şarkı sözleri, lir ve benzeri telli enstrümanların nasıl akor edileceğine dair klavuz ve hatta solistin şarkıyı söyleyebilmesi için direktifler yer almaktadır. Suriye’nin Akdeniz kıyısında, günümüz Ras Şamra bölgesinde yer alan bu antik kentte yapılan kazılarda, yaklaşık 3500 kil tablet gün yüzüne çıkarılmıştır.

Ugaritte bulunan binlerce tablet antik çağlarda halkın sosyal, ekonomik, dini ve kültürel yaşamına ışık tutan bilgiler içermektedir. Özellikle, Hurrian alfabesi, çivi yazısıyla oluşturulan ilk alfabe sistemlerinden biri olarak tarihte önemli bir yere sahiptir. Tabletlerin çoğu, ticaret kayıtları, dini metinler ve mitolojik hikâyeler gibi çeşitli konularda bilgi içerir. Hurrian hymn tabletleri, şarkı sözleri, notalar, enstrümanların çalınışı, akordu gibi müzik tarihi açısından altın değerinde bilgiler içerir.

Ugarit’ten Yankılar: Bilinen En Eski Müzik Notaları 

Suriyeli besteci ve piyanist Malek Jandali‘nin 2009 yılında, Rus Filarmoni orkestrası eşliğinde kaydederek yayınladığı “Ugarit’ten Yankılar” “echos from Ugarit” adlı albümün 6. Parçası, Ugarit antik şehrinde bulunan ve 6 nolu tabletten deşifre edilen notaları içeriyordu.

 

Asıl büyük sürpriz ise notaların günümüz 7 nota diatonik ölçekle örtüşüyor olmasıydı. Batı menşeli notalama sisteminin Sümerlere dayandığı iddiaları zaten mevcuttu ama Ugarit’teki Hymn 6 adı verilen tabletteki notalar bunun kesin delili oldu.

 

3400 yıllık bu eser, şimdiki adıyla Ras Şamra olan, Suriye’nin antik Ugarit kentinde 1950 lerde yapılan kazılarda keşfedilen dünyadaki en eski müzik notasyonu üzerine kurulmuştur. Kil tabletler, ay tanrısının eşi Nikkal’a ithaf edilmek üzere hem şiir hem de nota halinde bir ilahi içerir.

 

7 Nota Diatonik Ölçeğin Kökeni

7 nota diatonik ölçek, Günümüzde kullanılan en temel müzik sistemidir ve 20. yy’kadar Avrupa menşeli olduğu sanılmaktaydı. 7 nota diatonik ölçekte notaların yer aldığı en
eski yazılı metin Ugaritten bulunmuş ve MÖ 1400’lerden kaldığı tespit edilmiştir.

 

 

 

Ugarit Tabletlerinde Müzik Enstrümanları ve Müzikal Terimler

Ugarit tabletlerinde, özellikle Hurrian İlahileri olarak bilinen 36 tabletten elde edilen
bilgiler ışığında, antik dönemde kullanılan bazı müzik aletlerinden bahsedilir. Bu tabletler, yalnızca müzik notaları değil, aynı zamanda bu notaların hangi enstrümanlar ile çalınacağına dair talimatlar da içerir. İşte Ugarit tabletlerinde bahsedilen bazı müzik aletleri:

 

1. Sammûm (9 Telli Lir)

·       Sammûm, Ugarit tabletlerinde açıkça belirtilen ve genellikle bir lir olarak tanımlanan bir müzik aletidir.

·       Bu enstrüman, 9 telli olarak tasvir edilmiştir ve tabletlerde bu enstrümanın nasıl akort edileceğine dair detaylı talimatlar yer alır.

·       Sammûm, hem solo performanslar hem de ilahilerde şarkıcılara eşlik etmek için kullanılmıştır.

 

2. Arp (Bir Tür Yaylı Çalgı)

·       Tabletlerde bir tür arp benzeri çalgıdan bahsedilir. Bu enstrümanın hem törensel hem de dini müzikte kullanıldığı düşünülmektedir.

·       Arpın özellikle dini ilahilerde (örneğin, Nikkal’e adanan ilahilerde) çalındığına dair bilgiler yer alır.

 

3. Telli Çalgılar (Lir ve Benzerleri)

·       Tabletler, telli çalgıların detaylı kullanımına ışık tutar.

·       Bunlar arasında lir türü enstrümanlar (Sammûm gibi) müzikte anahtar bir rol oynar.

·       Bu tür enstrümanlar, özellikle şarkıcıya eşlik etmek için kullanılmıştır ve 7 nota diatonik sistemde akort edilebilecek şekilde düzenlenmiştir.

 

4. Davul ve Tef (Vurmalı Çalgılar)

·       Ugarit tabletlerinde dini törenlerde ve ilahi performanslarda davul ve tef gibi vurmalı çalgılardan bahsedilir.

·       Vurmalı çalgılar, ritim oluşturmak için kullanılmış ve toplu performanslarda önemli bir yere sahip olmuştur.

 

5. Flüt ve Boru (Nefesli Çalgılar)

·       Tabletlerde tam olarak adı geçmese de, o dönemin müzik kültüründe flüt ve boru gibi nefesli çalgıların da kullanıldığı tahmin edilmektedir.

·       Özellikle törensel ve askeri müzikte bu tür nefesli çalgıların yaygın olduğu düşünülür.

 

6. Şarkıcılar ve Korolar

·       Tabletlerde yalnızca enstrümanlar değil, aynı zamanda şarkıcılar ve korolar için verilen talimatlar da vardır.

·       Şarkıcılara eşlik eden enstrümanların akort edilmesi ve ritimle uyumlu şekilde kullanılması gerektiği belirtilmiştir.

 

Hurrian Tabletlerinin Dünya Tarihi ve Müzik Dünyası Açısından Önemi

Ugarit tabletleri, birden fazla dilde yazılmıştır. Bu durum, Ugarit’in ticari, diplomatik ve kültürel çeşitliliğini yansıtır. Tabletlerin ana dilleri Ugaritçe ve Akadca olsa da, Hurri dili,
Sümerce, Hatti dili, Mısır hiyeroglifleri ve Hiyeratik yazılar kullanılmıştır.

 

Farklı dillerde yazılmış binlerce tablet, Ugarit’in antik dünyadaki merkezi konumunun ve kozmopolit yapısının bir göstergesidir. Ugarit tabletleri 3400 yıl önceki dönemin dini, edebi, ekonomik ve sosyal yaşamı hakkında, tüm Mezopotamya, hatta Anadolu ve Mısır’ı kapsayan detaylı bilgiler içeriyordu.

 

Günümüzde Hurrian Hymns dair Ugarit tabletlerin önemli bir kısmı Şam Ulusal Müzesi’nde ve Louvre Müzesi’nde sergilenmektedir. Tabletlerin tamamı tam anlamıyla deşifre edilememiştir; ancak Hymn 6 adı verilen tablet, üzerinde bulunan notaların modern müzikle ilişkilendirilmesine olanak sağlayacak kadar iyi korunmuştur.

 

Bu tabletlerdeki notalar, 7 nota diatonik ölçeğiyle yazılmıştır ve bu, Batı müziğinin kökenine dair tartışmalarda devrim niteliğindedir. Nota sisteminin Sümerlere dayandığı iddiaları uzun süredir tartışılmaktadır ve Ugarit tabletleri bu tartışmayı daha da güçlendirmiştir.

 

Bazıları, bir Semit tanrıçası olan Nikkal’e adanan ilahi sözler ve bir tür arp veya lir olarak tanımlayabileceğimiz dokuz telli bir Sammûm enstrümanının eşlik ettiği bir şarkıcı için talimatlar içeriyordu. Tabletlerden birinde lir olarak adlandırabileceğimiz Sammüm enstrümanının ayarlanmasına yani nasıl akort edileceğine yönelik talimatlar
vardı.

 

Ayrıca bu tabletler, o dönemde kullanılan müzik enstrümanlarının çalınışına ve akort edilmesine dair teknik bilgileri de detaylı bir şekilde sunmaktadır. Müzik tarihçileri ve arkeologlar, bu tabletlerin sadece Ugarit’in değil, çevresindeki Mezopotamya, Anadolu ve Mısır gibi medeniyetlerle olan kültürel etkileşimlerini de gösterdiğini ifade
etmektedir. Bu yönüyle Hurrian Hymns, müzik tarihindeki en eski belgeler olarak eşsiz bir değere sahiptir.

 

Hurrian tabletlerinde Ay tanrısı Nikkal’e ağıtların yer aldığı bölümler vardı ancak Ugaritte bulunan tabletlerde dini ritüeller ve bazı önemli tanrılarla ilgili metinlerde yer alıyordu. Örneğin Baal ve Anath hikayeleri mitolojik olarak Ugarit’in inanç sistemi ve kültürel yapısının anlaşılmasını sağladı. Semavi din kitaplarında putperest kavimlerin ilahlarından biri olarak adı geçen Baal’den, ilk kez bu kadar eski bir yazılı metinde bahsediliyordu

 

Ugarit’te Yaklaşık 3500 Tablet Parçası Bulundu

İçeriğinde söz ve notalar bulunan 36 tablet, gün ışığına çıkartıldıktan sonra literatüre ‘Hurri İlahileri’ ismiyle geçti. California Üniversitesinde Asuroloji profesörü ve Berkeley Antropoloji Müzesi’nin küratörü Anne Draffkorn Kilmer Babil yazıtlarında edindiği tecrübeler sayesinde, tablette yer alan müzik işaretleme sistemini deşifre etti.

 

Hymn 6 olarak adlandırılan bir tablet üzerindeki notalar anlaşılır biçimde deşifre edilip çalınabilecek kadar korunmuş durumdaydı. Bu tablet üzerindeki eser, dünyamızda var olan en eski yazılı bestedir.

 

3400 yıl önce, 7 nota diatonik ölçeğin yanı sıra, uyumun da var olduğuna dair kanıt niteliğindeki bu kil tabletler, Batı müziğinin menşeine ait tartışmalar açısından devrim yarattı.

 

Ugarit Tabletleri ve Hurri İlahileri Nasıl Bulundu

Pek çok antik şehir gibi Ugarit’teki kazılar da yıllar sürdü ancak bir diğer süreç, birbirinden farklı antik dillerde yazılmış binlerce tabletin çevirisiydi.

Ugarit harabelerindeki arkeolojik kazılarda bulunan kil tabletler arkeoloji dünyası kadar müzik tarihi açısından da büyük bir öneme sahip. Müzik kültürden kültür etkileşimden dolayısıyla farklı medeniyetlerden ziyaretçilerin uğrak yeri bir şehrin yarattığı çeşitlilikten ayrıştırılamaz. Ugarit antik şehri depremle yerle bir olana kadar kendi döneminin önemli bir ticaret merkeziydi.

 

Anadolu, Mezopotamya ve Mısır üçgeninde ticaret yolları üzerinde yer alan Ugarit’te yapılan kazılar şehir katmanlarının Neolitik Çağ’a kadar dayandığını gösteriyor. M.Ö.6000’de taş çağında Ugarit’in taş duvarlarla çevrelendiği bilinmektedir.

 

Ras Şamra şehri yakınlarındaki Ugarit kenti, Lazkiye şehrinin kuzeyinde, sahilden 1 km içeride, sahile paralel uzanan bir alanı kapsamaktadır. Ugarit adı, Ebla Arşivleri, Tell-el Amarna mektupları ve Boğazköy’de bulunan Hitit tabletlerinde de geçmektedir. 

 

Kuzey Suriye şehir devletlerinin en önemlilerinden biri olan Ugarit, ticari öneminin yanı sıra. Gelişmiş mimari yapısı, 7000m2 lik 5 avlulu kraliyet sarayı, şehri saran yol sistemi, 2 önemli kent tapınağı ve şehri çevreleyen kent surları ile, dönemin en parlak medeniyetlerinden birine ev sahipliği yaptığını göstermektedir.

 

Ugarit ayrıca kendine özgü dili, mitolojisi, tanrıları, cam işçiliği, ahşap oymacılğı ve tabletlere dökecek kadar önem verdikleri müzik eserleriyle son derece gelişmiş bir kültüre sahipti.

 

Ugarit Antik Kentinin Bulunması ve Kazı Süreci

1929 yılında tesadüfen keşfedilen Ugarit harabeleri, Fransız Claude Schaffer başkanlığında bir ekip tarafından aynı yıl kazılmaya başlandı. 1939 yılında 2.Dünya Savaşı sebebiyle durdurulan kazılar 1948’de yeniden başladı. 1950’li yıllarda bulunan tabletler üzerindeki çivi yazılarının çözülmesi yaklaşık 15 yıl sürdü. 

 

Kilmer, Hurrian dilinde ve Akad çivi yazısı kullanılarak yazılan bestenin önemli bir kısmını çözebilse de, kil tabletlerdeki deformasyon yüzünden nakarat kısmı ne yazık ki çok net değil. Şarkının deşifre edilebilmiş kısmında geçen hikayenin yanı sıra, en belirgin olan özelliği adının “Nikkal’e Ağıt” olması.

 

Profesör Kilmer ve Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nden Richard Crocker, antik dönemle ilgili müzikal bilgileri anlattıkları “Sounds From Silence” adlı bir ses kitabı yayınladılar ve eşlik eden bir kitapçıkta tabletlerin fotoğraflarını ve çevirilerini sundular.
Ayrıca, “Eski Ugarit’ten Hürriyet Kült Şarkısı” adıyla şarkının yüzyıllar önceki orijinal halini ve ilk dinleyicilerinin duyduğu şeye daha yakın bir müzikal etki yaratması için, lirle çalınmış bir versiyonu da bu sesli kitaba eklediler

 

Hurrian tabletleri şu an Şam Ulusal Müzesinde ve bir kısmı Louvre müzesinde sergilenmektedir.

 

Ugarit Tabletlerinin Kategorizayonu ve İçerikleri

Ugarit’te yaklaşık 3500 kil tablet bulunduğu kaydedilmiştir. Bu tabletlerin tamamı çevrilmemiştir; büyük bir kısmı çözümlenmiş, ancak bazıları hasarlı veya eksik olduğu için hala tam olarak deşifre edilememiştir. Çözümlenen tabletlerin içerikleri, antik Ugarit’in kültürel, dini, ticari ve diplomatik yaşamına dair önemli bilgiler sunmaktadır.

 

Çözümlenen Ugarit Tabletlerin İçerik Kategorileri:

1. Dini Metinler:

·       Hurrian İlahileri: Nikkal gibi tanrılara ithaf edilen ilahiler ve dini ritüellerle ilgili bilgiler içerir. Özellikle Hymn 6 dünyanın en eski müzik notaları arasında yer alır.

·       Mitolojik Hikayeler: Baal ve Anath gibi tanrılarla ilgili mitolojik hikayeler, Ugarit halkının inanç sistemini ve kültürel yapısını anlamamızı sağlar. Baal’in Ana Tanrı El’in oğullarından biridir. Fırtına, yağmur ve bereket tanrısı Baal ile Savaş ve aşk tanrıçası Anat’ın isimleri Ugarit tabletlerinde geçmektedir. Baal adı Tevrat ve Kur’an’da putperest kavimlerin tanrısı olarak geçer ve İncil’de adı direkt geçmesede, eski ahit yani Tevrat’a atıfta bulunarak Baal’den bahsedilir.

 

2. Ticari ve Ekonomik Kayıtlar:

·       Ticari anlaşmalar, ödeme makbuzları, mal listeleri gibi ekonomik belgeler.

·       Ugarit’in dönemin önemli ticaret merkezi olduğunu ve Anadolu, Mezopotamya, Mısır gibi medeniyetlerle ticari ilişkilerini gösteren kayıtlar.

 

3. Diplomatik Yazışmalar:

·       Komşu şehir devletleri ve krallıklarla yapılan yazışmalar.

·       Askeri ittifaklar, barış anlaşmaları ve diplomatik ilişkilerle ilgili bilgiler içeren çivi yazılı metinler.

 

4. Yasal Metinler:

·       Yasalar, mahkeme kararları ve mülkiyetle ilgili belgeler.

·       Toplumsal düzeni sağlamak için oluşturulan kuralları ve adalet sistemini yansıtan kayıtlar.

 

5. Edebi Metinler:

·       Şiirler, hikayeler ve destanlar.

·       Hem edebi hem de kültürel bir zenginlik sunan eserler, Ugarit halkının günlük yaşamına dair ipuçları verir.

 

6. Astronomi ve Takvimle İlgili Bilgiler:

·       Gözlemler ve takvimle ilgili notlar.

·       Ay ve güneş döngülerini takip eden kayıtlar, tarım ve dini törenler için önemliydi.

 

7. Eğitim ve Dil Öğretimi:

·       Çivi yazısının öğretilmesi için kullanılan dil tabloları ve eğitim materyalleri.

·       Ugarit dilinin yanı sıra Akadca, Sümerce ve diğer dillerin öğretildiğini gösterir.

 

Temel Bilgiler:

·       Tabletlerin çoğu, Ugarit’in kraliyet arşivlerinden çıkarılmıştır ve oldukça iyi korunmuştur.

·       Çözümlenen metinlerin büyük kısmı Ugaritçe ve Akadca dillerinde yazılmıştır.
Ayrıca Sümerce, Hatti dili ve Hurri dili gibi diğer diller de kullanılmıştır.

·       Bu tabletler, sadece Ugarit’in değil, çevresindeki medeniyetlerin tarihi, kültürü ve yaşamına dair de eşsiz bilgiler sunmaktadır.

 

6 Numaralı tabletteki İlahinin sözleri

Şimdi dilerseniz, yazılı kayıtlarla bugüne kadar ulaşmış, en eski şarkının içeriğine göz atalım. Hurri diliyle yazılmış 6 numaralı tablet, çocuk sahibi olamayan bir kadının Ay Tanrıçasına seslenişi ve bir çocuk sahibi olmak için yardım dileklerini içeriyor.

 

Dünyanın En Eski Şarkısı, En Eski Şarkı Sözleri:

Nikkal’e Ağıt:

Kurşun gibi ağırlıkları kutsal tahtın sağına bırakacağım,
Günahlardan arınıp değişeceğim.
Artık saklamaya ve değişime ihtiyaç olmayacak
Adağı yerine getirmenin huzurunu duyacağım.

 

Tanrıçayı sevindirdiğimde, o da yüreğinde beni sevecek,
Getirdiğim sunu günahımı tamamen örtebilir.
Susam yağı getirmek benim için işe yarayabilir,
Saygılarımı sunarak.

 

Kısır olanlar doğurgan kılınsın,
Toprak buğday versin.
Kadın ve eş olarak, babaya çocuklar doğursun.

Henüz çocuğu olmayan, karnında çocuk taşısın

 

Yazan: Aykut Alan