Büyük Taarruz (26 Ağustos 1922 – 9 Eylül 1922)
Dumlupınar meydan muharebesi, Mustafa Kemal Atatürk’ ün bizzat katılıp yönetmesi sebebiyle “Başkomutanlık Meydan Muharebesi” olarak kabul edilir.
Büyük Taarruz, Dumlupınar meydan muharebesini de içeren, Türk ordusunun, Yunan kuvvetlerine karşı başlattığı genel saldırıdır. 14 Ağustos 1922 tarihinde Türk ordusunu oluşturan kolordular taarruz için yürüyüşe geçmiş, 26 Ağustos gecesi ilk fiili saldırı başlamıştır. 30 Ağustos günü kazanılan Başkomutanlık Meydan muharebesini takiben süren ilerleyiş neticesinde Türk Ordusu 9 Eylül’de İzmir’e girdi. Büyük Taarruz’un başladığı günden 4 Eylül’e kadar Yunan ordusu, yirmibine yakın kayıp ve otuzbeşbin esir vererek, 321 kilometre geri çekildi.
Türk Tarafında Savaş Hazırlıkları
Sakarya savaşının ardından 20.10.1921’de Fransa ile Ankara hükümeti arasında yapılan anlaşma ve 1922 temmuz ayında İtalyanların Antalya’daki birliklerini geri çekerek Anadolu’yu terk etmeleri, İngiltere ve İngiliz destekli işgalci Yunan Krallığını siyaseten yalnızlaştırdı. Diğer yandan Ankara hükümeti için, Anadolu’nun batısında fiilen savaştığı Yunan ordusu dışında, Türkiye’nin güneyinde işgalci konumda bir yabancı kuvvetin kalmamış olması istiklal savaşının gidişatı açısından moral motivasyonu arttırdı.
TBMM tarafından, Sakarya savaşı öncesinde, 7 – 8 Ağustos 1921 günleri yayımlanan Tekâlif-i Milliye Emirleri ile Türk ordusu için gıda, erzak, kıyafet, ve cephane sağlanması için kaynak yaratılması hedeflenmişti. 15.09.1921 tarihinde Ankara hükümeti tarafından seferberlik ilan edildi. Sakarya – Dumlupınar savaşlarını kapsayan 1921-1922 sürecinde, seferberlik ilanına istinaden 1899, 1900 ve 1901 doğumlu erkekler askere alındı. Türk ordusu hem sayıca hem de teçhizat olarak büyük bir taarruz için hazırlanmaktaydı.
TBMM Hükûmeti sahada Yunan kuvvetlerini Anadolu’dan çıkarmak için kapsamlı bir harekat için hazırlanırken. Diplomasi ile uzlaşmak içinde çaba gösteriyordu. TBMM Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Bey, 1922 şubatında Londra ve Paris’e ziyaretlerde bulundu. 1922 mart ayında Paris’te İngiltere, Fransa ve İtalya temsilcileri ile görüşüldü. TBMM hükümeti Yunan ordusu Anadolu’yu tahliye etmeden müzakerenin sonuç vermeyeceği konusunda katiydi. İngiltere’den gelen, Sevr’in yumuşatılmış versiyonları bu görüşmelerde reddedildi.
Temmuz 1922’de İçişleri Bakanı Fethi Bey Paris Londra’yı ziyaret etti. Bu son görüşmeler, aslında “Büyük Taarruz” öncesinde, Ankara hükümetinin barış için müzakere yapma gayretini ve diplomasinin gereklerine uygun bir şekilde tüm çabaları gösterdiğini ortaya koyması açısından önemliydi.
Yunan Tarafında Savaş Hazırlıkları
Yunanistan, Kasım 1919’da Neuilly Antlaşması ile Batı Trakya’yı işgal etmişti. 1919 yılında İzmir’e çıkan Yunan orduları, yavaş yavaş batı Anadolu’ya yayılıyordu. Ağustos 1920’deki Sevr Antlaşması ile Batı Anadolu’daki Yunan egemenliği, İngiltere ve müttefikleri nezdinde resmiyete dökülmüştü. Sakarya meydan muharebesine kadar süren Yunan işgali bu savaşta yaşanan hezimet sonrası destekçileri tarafından da şüpheyle karşılanmaya başlandı.
1922 yılında Yunan Krallığında silah altına alınmış yaklaşık 300.000 asker mevcuttu, Anadolu’da bulunan asker sayısı yaklaşık 225.000 idi. Yani Yunan ordu mevcudunun 4/3’ü Anadolu’da bulunmaktaydı. Yunan ordusunun aylık maliyeti 300.000 Sterlin idi ve Yunan maliyesi
İngiltere, Yunan ordusunun silah, cephane ve mühimmat ihtiyacını karşılamakta, istihbarat ve lojistik desteği sunmaktaydı. Diğer yandan Yunan işgalinin kabulü, Türk halk hareketlerinin bastırılması ve Ankara Hükümetinin itibarsızlaştırılması için, Son Osmanlı Padişahı ve İstanbul Hükümeti eliyle kararlar alınması, fetvalar verilmesi için diplomasi yürütüyordu.
Yunan hükümet yetkilileri Şubat ve Mart 1922’de yaptığı ziyaretlerde, İngiltere’den mevcut askeri yardımları arttırmasını ve savaş alanında fiili destek talep etmişti. Ancak Lloyd George hükümeti bu talepleri reddetti. İngiltere kuruluş aşamasından beri Yunan Krallığının destekçisiydi, Anadolu’nun Yunan işgali tamamen İngiltere’nin finanse ettiği bir operasyondu Ancak şartlar gün geçtikçe İngiliz-Yunan işbirliğinin aleyhine değişmekteydi.
Sakarya savaşını kaybeden Yunan ordularının, Anadolu’da tutunabilmesinin belirsiz ve çok masraflı olduğu düşüncesine yönelik söylem İngiliz parlamentosunda artıyordu. Fransa ve İtalya’nın resmen Anadolu’dan çekilmesi, Ankara hükümetinin mücadelesinin bir milli mücadele olarak gün geçtikçe Avrupa kamuoyunda bilinirliğinin artması. Sovyet Rusya’nın gün geçtikçe Ankara hükümetine desteğinin artmakta olduğu gibi pek çok faktör, İngiltere’nin Yunan ordusuna desteğini sürdürse de, bu desteği artırmak üzere yeni bir kararın İngiliz parlamentosundan geçmesini zorlaştırıyordu.
Başkomutanlık Meydan Muharebesi öncesinde, Yunan orduları Türk ordularına karşı silah ve teçhizat üstünlüğüne sahipti. Keşif uçaklarının sağladığı keşif üstünlüğü, Anadolu Rumları ve İngiliz casuslardan sağlanan istihbarat avantajı. İzmir ve cephe hattı arasında lojistik destek sağlayan yaklaşık 4000 kamyon cephe ardındaki avantajlardı. Afyon bölgesi topçu mevzileri, makineli tüfek yuvaları ve bunları çevreleyen dikenli tellerle müstahkem hale getirilmişti, cephe gerisinde Dumlupınar ve Toklusivrisi arasında 3. bir mevzi hazırlanmıştı.
Başkomutanlık Meydan Savaşı Taktik ve Planlama
1922 Ağustos
ayında Yunan Ordusu, Afyon – Mudanya arasında yaklaşık 600 km. uzunluğunda bir cephe hattı
kurmuştu. Diğer yandan Türk Ordusu 60 km bir cephe hattı ile taarruz hazırlığındaydı. Gazi Mustafa
Kemal ve İsmet Paşa, Yunan
Ordusu’nun cephe hattında Yunan kuzey ve güney ordu grupları arasındaki yaklaşık 30 km.alanın saldırı için uygun olduğuna karar verdi.
ayında Yunan Ordusu, Afyon – Mudanya arasında yaklaşık 600 km. uzunluğunda bir cephe hattı
kurmuştu. Diğer yandan Türk Ordusu 60 km bir cephe hattı ile taarruz hazırlığındaydı. Gazi Mustafa
Kemal ve İsmet Paşa, Yunan
Ordusu’nun cephe hattında Yunan kuzey ve güney ordu grupları arasındaki yaklaşık 30 km.alanın saldırı için uygun olduğuna karar verdi.
Büyük Taarruz’da temel strateji Afyon Karahisar’ın güneyinde mevzilenmiş Frangos komutasındaki l.Yunan Tümeni ve Albay Dimaras komutasındaki 4. Yunan Tümeni tarafından savunulan mevzileri yarmak ve Yunan ordusunun tamamını (1.,2, 3. Kolordular) bir meydan savaşı ile imha etmekti. Buradaki temel ayrıntı 3 kolordudan oluşan Yunan ordusunun İzmir ve Mudanyadan düzenli iaşe alarak desteklenmesi ve uzun süreçli, geniş coğrafya bir savaşa daha hazırlıklı olmasıydı.
Başkomutanlık Meydan Savaşı Öncesinde Türk ve Yunan Orduları
Genel Kurmay arşivlerine göre Türk ordusu ve Yunan ordusunun mevcut subay, er sayısı, top, tüfek, kılıç gibi silahların dağılımı, Kamyon, otomobil ve uçak sayısı gibi istatistikler aşağıdaki gibidir. sayıca üstünlük görülen rakamlar koyu ve altları çizilerek işaretlenmiştir. Görüldüğü üzere, Türk ordusu Subay sayısı haricinde Yunan ordusuna göre daha az asker, techizat ve mühimmata sahipti. Ancak savaşın kaderine, Türk komuta kademesinin nicelik üstünlüğünden ziyade nitelik üstünlüğü tayin etti.
Türk Ordusu
Başkomutan: Mustafa Kemal Paşa
Cephe Komutanı: İsmet Paşa, Fevzi Paşa
1.Ordu Komutanı: Nurettin Paşa ve ona bağlı kolordular:
1. Kolordu komutanı: İzzettin Paşa
2. Kolordu komutanı Ali Hikmet Paşa
4. Kolordu komutanı Kemalettin Sami Paşa
5. Süvari Kolordu komtanı Fahrettin Paşa
2.Ordu komutanı: Yakup Şevki Paşa ve ona bağlı kolordular:
3. Kolordu komutanı Şükrü Naili Paşa
6. Kolordu komutanı KâzımPaşa
Yunan Ordusu
Küçük Asya Ordu komutanı: General Hacıanesti
1. Yunan Kolordu komutanı General Trikupis.Afyon’daki karargahından cephenin güneyini savunmakta idi. 1., 4., 5. ve 12. Piyade tümenlerinden oluşuyordu.
2. Yunan Kolordu komutanı General Digenis cephenin ortasını 7., 9. ve 13. Piyade Tümenleri ile savunmakta, aynı zamanda Eskişehir veya Afyon’a yönelebilecek bir Türk taarruzuna karşı 1. veya 3. Kolorduyu desteklemekle görevliydi.
3. Yunan Kolordu komutanı General Sumilas 3., 10. ve 15. piyade tümenleri ile Eskişehir ve Bursa güzergahlarını savunmaktaydı
ADIM ADIM BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ
– DUMLUPINAR MEYDAN MUHAREBESİ SİMULASYON –
Sakarya muharebesini kaybeden Yunan ordusu, Anadolu içlerine ilerlemenin mümkün olmadığı, Afyon Kütahya hattında oluşturulan savunma mevzilerinin Türk ordusunun 6 ayda aşamayacağı ölçüde kuvvetli oluşturulduğuna dair Yunan makamlarına taahütte bulunmaktaydı. Ancak 26-30 ağustos aralığında yaşanan savaşın kaderi ilk gün belirlenmişti. Başkomutanlık Meydan Muharebesi analiz edildiğinde, savaşın 15. saatte Yunan savunma hatlarının çökmesi ile yönünü belli ettiği, sonraki 3 günlük süreçte Yunan ordularının geri çekilme sürecinde yaşanan çatışmalarla geçtiğini ve son olarak Dumlupınarda yaşanan meydan muharebesi ile son erdiğini gösteriyor.
Not: Siyah renkli askerler Türk ordusunu, Gri renkli askerler Yunan ordusunu temsileder.
Not: Siyah renkli askerler Türk ordusunu, Gri renkli askerler Yunan ordusunu temsileder.
1. 25 Ağustosu 26 ağustosa bağlayan gece Türk V Süvari Kolordusu Yunan hatlarının arkasındakiKirka geçidine intikale başladı. 26 ağustos sabah 05:30 sularında Türk ordusu topçu atışları desteğinde asıl taaruza başladı. Türk süvarileri, Yunan telgraf hatlarını ve
demiryolu hattını kesmeye başladı (26 Ağustos saat 18: 00’de her ikisi de
kesilmişti), böylece İzmir ve Kara Hisâr arasındaki iletişim ciddi şekilde
engelledi.
2. 26 Ağustos sabahı Türk Birinci ve İkinci Orduları aynı anda saldırdı. Yunan İkinci Kolordusu, Yunan 3.kolordusunu destekleyecek bir planla dizilmişti. Yunan 1. ordusu ise cephe hattına yayılmış 4 tümenden oluşmaktaydı ancak, hem iletişim hatlarının imhası hem de yoğun saldırı altında olmaları Yunan orduları arasında gerekli destek ve takviye gerçekleştirilemedi.
3. Türk I. ve IV. Kolordularına bağlı 7 piyade tümeni tarafından 2 Yunan tümenine (1. ve 4.) karşı genel bir saldırı gerçekleşti. Türk kuvvetlerinin saldırısı ağırlıklı olarak Yunan 1. ve 4. tümenlerinin bağlantı noktalarına odaklandı. Öğleye doğru 1. Türk Tümeni Yunan siperlerini almıştı.
4. Öğleden sonra II. Kolordunun 7. tümeninin takviye olarak gelişi ile mevzilerini kısmen restore edebilen Yunan ordusu karşı taarruz denemesinde bulundu.
5. Türk kuvvetleri yeniden Yunan 1. ve 4. tümenlerinin bağlantı noktasına odaklandı ve saat 09: 00’da, Albay Sami komutasındaki Türk IV Kolordusu Yunan hattında net bir gedik açtı. Yunan ordusu Saat 10: 30’da Erkmentepe hattının yaklaşık 20 km kuzeyine kadar bir genel geri çekilme emri verdi ardından Kara Hisâr’ı tahliye etmeye başladılar. Ι Kolordu ile telefon bağlantısı kesilen Yunan 1. tümeni bu emri alamadığından pozisyonunu muhafaza etti. Saat 13: 30’da Yunan 1. tümeni ve 7. tümeni ağır kayıplar vererek geri çekilmeye başladı. 
6. Tümgeneral Frangou emrindeki Yunan kuvvetleri, I Kolorduyla ancak 18: 30’da iletişim kurabildi ancak buda gayri resmi idi. Frangou, I. Kolordu komutanı Tümgeneral Trikoupis’in planının bu olduğunu varsayarak, emrindeki 1. ve 7. tümen ve diğer küçük birliklere 27-28 Ağustos gecesi Dumlupınar’a çekilmelerini emretti. (Türk taarruzunun 3. günü).
7. Frangou ile Trikoupis arasındaki Yunan hattında bir boşluk açıldı. Frangou Grubu’nun kuvvetleri Dumlupınar’a doğru çekildi, ancak Yunan ordusunda düzen bozuldu, geri çekilme aşamasında kaçışlar başladı.
8. 28 Ağustos saat 05: 00’da Trikoupis Grubu batıya doğru hareketine başladı. Frangou Grubu’nun birliklerinin yokluğunun farkında olmayan 4. Yunan tümeni açıkta kalan bu hat üzerinden saat 07: 00’de saldırıya uğradı, Yunan ordusu ağır kayıplar verdi. Türk ordusu taktik ve komuta yeteneklerinin bariz üstünlüğü ile Yunan 1., 2. ve 3. kolordularını birbirine kör ve kopuk bir düzende savaşmak zorunda bıraktı.
9. Trikoupis Grubu (5., 12. ve 13. bölümler) batıya çekildi. Frangou, yaklaşmakta olan Kemalettin Sami yönetimindeki IV. Türk Kolordusu tarafından baskı altındaydı. Frangou’nun birimleri “Başkimse” çevresinde mevzilendi. Yunan 1. Kolordusu ile iletişim kurmak için tekrarlanan başarısız çabaların ardından Frangou, birliklerine saat 16: 00’da Dumlupınar mevkiine çekilmeye başlamalarını emretti. 
10. Trikoupis, 29 Ağustos sabahı batıya doğru hareketine başladı, Dumlupınar’a giden yolu açmak için 9. tümenine, Türk V ve IV Kolordu birlikleri üzerine hücuma emri verdi. Ancak saldırısı püskürtülen Yunan tümeni savunmaya geçti.
11. 1.Ordu komutanı Sakallı Nurettin Paşa’nın emrindeki II, IV, V kolordular ile Yakup Şevki Subaşı komutasındaki 2. orduya bağlı 6.kolordu. Trikoupis komutasındaki Yunan tümenlerini çembere aldı.
12. 30 Ağustos sabahı, geri çekilme istikametindeki zayıf Türk kuvveti yararak Trikoupis kuvvetleri geri çekildi. Türk birlikleri Kemalettin Sami yönetiminde IV, Fahrettin Altay yönetiminde V ve Kazım İnanç yönetiminde VI Kolordu) Trikoupis Grubunun hem güney hem de kuzeyini tutuyordu. Trikoupis, emrindeki tümenlerle, Dumlupınar istikametine çekilmeye devam etti.
13. Trikoupis, kuvvetlerinin bir Türk saldırısına karşı koymada yetersiz olduğunu anlayınca fikrini değiştirdi ve yürüyüşün Alıören ve ardından Banaz’a devam etmesini emretti. Alıören yolu açık olmasına rağmen Trikoupis, yürüyüşün batıya devam etmesini emrederken paha biçilmez bir zaman kaybetmişti. Türk kuvvetleri, Trikoupis Grubu’nun kuzey ve güney kanadının çoğunu kaplamıştı. 
14. Trikoupis kuvvetleri batıya doğru ilerlemeye çalışırken üçe bölündü. 2.000 kişilik bir kol (çoğunlukla 12. Yunan tümeninden) 1 Eylül’de Türk süvari birliklerine teslim oldu. Trikoupis 5.000-6.000 adamıyla birlikte 2 Eylül’de saat 17.00’de Türk kuvvetlerine teslim oldu. 5.000 kadar Yunan askeri ise savaş alanını kaçarak terk etti.
15. 30 Ağustos’ta İzzettin Çalışlar yönetimindeki Türk 1. kolordusu, Frangou yönetimindeki Yunan kuvvetlerine saldırdı. saat 23: 30’da sol kanadı düşen Yunan ordusu ağır kayıplar vererek Banaz’a çekildi. Bu noktadan sonra Yunan orduları parçalar halinde İzmir istikametinde çekilmeye başladı Çekilme süreci, eylül ayı içinde tüm Yunan kuvvetleri Anadolu’dan ayrılıncaya kadar sürdü
(Solda: İzmir’den ayrılan Yunan birlikleri – Sağda, 9 Eylülde İzmir’e giren Türk birlikleri)
Büyük Taarruz Sonrası
9 Eylül 1922’de Türk ordusu İzmir’e girdi. 18 eylül tarihinde ise Batı Anadolu’daki Yunan işgali resmen sona erdi. Sırasıyla diğer Batı Anadolu vilayetlerinin resmi olarak Türk birliklerince alınma tarihleri şöyledir:
- 11 Eylül’de Bursa, Foça, Gemlik ve Orhaneli,
- 12 Eylül’de Mudanya, Kırkağaç, Urla,
- 13 Eylül’de Soma,
- 14 Eylül’de Bergama, Dikili ve Karacabey,
- 15 Eylül’de Alaçatı ve Ayvalık,
- 16 Eylül’de Çeşme,
- 17 Eylül’de Karaburun, Bandırma ve
- 18 Eylül’de Biga ve Erdek
- 11 Ekim 1922 tarihli “Mudanya Ateşkes Anlaşması” ile Doğu Trakya Yunan işgalinden kurtarıldı.
- 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Antlaşması ile savaş sona erdi.
Dumlupınar nerede, Dumlupınar’a nasıl gidilir
Dumlupınar; Kütahya’nın bir ilçesidir. 1992 tarihinde ziyarete açılan Dumlupınar Şehitliği şu kısımlardan oluşur:
- 500 kişilik sembolik şehit mezarları ve kitabeleri
- Üç Komutan Anıtı
- Milisler Anıtı
- Şehit Baba-Oğul Anıtı
- Mehmetçik Anıtı
- Şadırvan, Namazgâh.
Dumlupınar Şehitliğine Nasıl Gidilir?– Kütahya Havaalanından D615 Otoyolu/O-52/E90 üzerinden 44km
– Ankara’dan D200 otoyolu üzerinden 314km
Dumlupınar Şehitlik lokasyon Google map: https://g.page/dumlupinarsehitligi?share
Dumlupınar Şehitlik adres: Cafergazi, Uşak Cd., 43820 Dumlupınar/Kütahya
Başkomutan Tarihî Millî Parkı
Afyonkarahisar’a 16 km. mesafede bulunan Antalya-İzmir yol kavşağında Işık(Sarıkız) Tepe üzerinde bulunmaktadır. Kocatepe üzerinde Atatürk’ün simgeleştiği duruşunu tasvir eden heykel, sembolik şehit mezarlar ve kitabeler milli parkın içeriğini oluşturur.
Başkomutan Tarihî Millî Parkına Nasıl Gidilir?– Afyon merkez, Gün Sazak Bulvarı üzerinden 19km
– Ankara’dan D200 otoyolu üzerinden 279km
Başkomutan Millî Park lokasyon Google map: https://goo.gl/maps/L62AaweLwJBAiXZX8
Başkomutan Tarihî Millî Parkı adres: Kocatepe, 03030 Büyükkalecik/Afyonkarahisar
