AKIL HASTALIĞININ TARİHÇESİ VE DELİLİĞE ÖVGÜ

Akıl Hastalığının tarihçesi

Ruh sağlığı ve akıl hastalıkları hiçbir zaman net bir tanı ve standart bir tedaviye konu alanı olmadı. 'Akıl hastalığı' sebepleri, belirtileri, çeşitleri, seviyeleri, teşhisi ve tedavisi bugün psikoloji ve psikiyatrinin farklı ekoller ve farklı yaklaşımlarla ele aldığı bir alan. Hangi davranış 'normal? Akla uygun olan, rasyonel olan nedir? 

Eski çağlardan beri, akıl sağlığından yoksun kişiler toplumca hor görülen, aşağılanan, durumunun ciddiyetine bağlı olarak, zincire vurulan, hapsedilen kişiler oldular. Ortaçağ Avrupa’sında, akli dengesi bozuk olan insanların içine şeytan girdiği düşüncesi hakimdi bu sebepten bu insanlara çeşitli işkenceler uygulanıyor, şeytan çıkartma ayinleri ve diri diri yakma vakaları yaşanıyordu.

Hipokrat, insan vücudunda yer alan dört temel sıvının, insanların kişiliklerini de belirlediğini söyler.. Bunlar; kızıl safra (kan), sarı safra (balgam), kara safra ve balgamdır. Bu sıvılardan birinin eksikliği veya fazlalığı hastalıklara neden olur, mani, epilepsi, melankoli gibi rahatsızlıklar, ruhsal hastalıklar olarak görülüyordu. Hipokrat, hastalıkların nedenlerini dinde, tanrılarda, tedavisini büyü ve dualarda aramayarak tedavi yöntemleri ve ilaçları baz alarak, tıbbın temellerini atmış ve bir bilim dalı haline gelmesini sağlamıştır

Ruhsal Rahatsızlıkların Etiyolojisi (Sebepleri)

Tarih boyunca ruhsal hastalık etiyolojisine dair üç genel teori yürütülmüştür, doğaüstü , 

somatogenik ve psikojenik . 

Doğaüstü teoriler: Ruhsal rahatsızlıkları, kötülük ya da şeytani ruhlar tarafından ele geçirilme, Tanrı’nın laneti, Günahların cezası gibi, doğa üstü ve dini inançlara atfedilen teorilerle açıklamışlardır. 

Somatogenik teoriler: Buna göre hastalık, genetik kalıtım veya beyin hasarından veya dengesizlikten kaynaklanan fiziksel işlevsellikteki bozukluklar sonucu oluşmaktadır.

Psikojenik teoriler: Travmatik veya stres kökenli deneyimlere odaklanır. Duygusal çatışmalar veya işlevsel nedenlerden kaynaklanan rahatsızlıklar. (www.uztarih.com)

İlk Akıl Hastaneleri

Kabaca deli ve çılgın kabul edilen bu insanlara yönelik ilk tanılar ve tedavi girişimlerinin İslam coğrafyasında 8. y.y. ve Avrupa’da 13. y.y’da başladığı kabul edilir. Ancak Anadolu’da, antik çağdan beri, Asklepion adı verilen sağlık komplekslerinde ruh sağlığına yönelik, su sesi, müzik ve telkin ile sağlık terapileri uygunlandığı bilinmektedir. Bergama’da yer alan Asklepion en bilinen örnektir, M.S. 143 yılında yazılan, Mysia’lı Aristides’in günlüklerinde, Pergamon Asklepion’da, zihinsel sorunları olan hastların telkin ve terapi ile tedavi edildiği yazar. Bakınız: ÖLÜMÜN GİREMEDİĞİ YER ASKLEPION

Tıbbi perspektif, doğal olarak neden olunan bazı durumları inceledi. Galen gibi antik Yunan hekimlerinin ve İbn Sina gibi Arap hekimlerin yüzyıllar önce yazdığı eserler, ortaçağın ardından batıda yeniden kurumsallaşmaya başlayan tıp kurumlarını ve doktorları etkiledi. Kara safra gibi safranın aşırı salgılanmasının, vücut sıvılarındaki dengesizliğe yol açtığını, bunun ise histeri, melankoli ya da manik semptomlara sebep olduğunu iddia ettiler.

Osmanlı’da Akıl Hasteneleri: Bimarhaneler

Bimarhane, ortadoğuda, emeviler döneminden beri hastane olarak kullanılan kurumlardı. Selçuklular ve Osmanlılar döneminde, içerisinde çeşitli tıbbi birimler bulunan sağlık kurumlarının Bimarhane olarak anıldığını ancak zamanla bu kurumların bazılarının, akıl hastalıklarının tedavi edildiği tedavi merkezlerine dönüştüğü görülür.

Amasya Darüşşifa Bimarhane ve Edirne II. Beyazıd Darüşşifası

İlhanlılar döneminde 1308 yılında bir eğitim ve hastane kompleksi olarak oluşturulan kurum, tipik bir Selçuklu medrese planına sahiptir. Osmanlı tıp tarihinde en önemli cerrah ve hekimlerden biri olan Şerefeddin Sabuncuoğlunun 14 yıl bu Bimarhane’de hekimlik yapmış.

Amasya Bimarhanesi, akıl hastalarının enstrümental müzik ve su sesi ve telkin ile ile tedavi edildiği, yani bünyesinde akıl hastalıkları ile ilgili bir birim bulunan bir tedavi merkezi idi.

II.Beyazdı döneminde yapılan hastane kompleksinde, Evliya Çelebinin Seyahatnamesinde bahsettiği üzere, haftada 3 gün hastaneye getirilen, çeşitli entrümanlardan oluşan  musiki grubu, hastalara dinleti sunmaktadır. (www.uztarih.com)

İngiltere Bedlam Akıl Hastanesi

Bedlam olarak adlandırılan Londra'nın Bethlem Kraliyet Hastanesi, dünyanın en eski  akıl hastanelerinden biridir. 1247'de evsiz insanlar için sığınma ve bakım amacıyla, kilisenin himayesinde kurulan Bedlam, zamanla akıl hastalarına, o dönem “deli” olarak kabul edilenlere odaklanmaya başladı. 

Hastalar genellikle 12 ayı geçmeyecek şekilde bir tedavi sürecinden sonra, durumlarında bir değişiklik olmasa dahi, tedavi çareleri tükendiğinden dolayı bırakılırdı. Eski hastalar 'Bedlamites' olarak adlandırıldı. Bedlam 1800'lü yıllara kadar İngiltere'de kamuya ait tek kamu akıl hastanesiydi.

Bedlam akıl hastanesi, aristokrat ve tacir kesimden yüksek profilli hastalar barındırmıştır. Diğer yandan, politik oyunlar, komplolar ve hasımlara itibar kaybettirmek için, hasta olmasalar dahi bu akıl hastanesine kapatılan politikacılar, muhalifler, tarihi karakterler olmuştur.

1700 ve 1800 ‘lü yıllarda hastalara kötü muamele gibi şikayetlerle pek çok kez denetlenen Bedlam, 19. y.y.’da sayıları artacak olan, devlet kontrolündeki akıl hastanelerine model oluşturmuştur.

Ruh Sağlığı Tanımı

“Ruh sağlığı” terimi, 1900'lerin başında doktorlar, sosyal reformcular ve hastalar tarafından daha sıkça kullanılmaya başlandı. Akıl hastalığı tanımı ile oluşan kötü intiba ve toplumun bu insanlara bakış açısı bu şekilde dğeiştirilebilecekti. Sağlığa odaklanmak, toplumda, bazı insanların psikiyatrik sorunlara eğilimli olduğu şeklinde yer alan bir yargıyıda yıkmaya yönelikti. (www.uztarih.com)

Tartışmalı Tedavi Yöntemleri

1900'lü yılların ilk yarısında elektrokonvülsif  terapi (EKT) ve lobotomi gibi tartışmalı tedaviler için, akıl hastaneleri test alanı oldu. Bu yöntemler bazı hastaların tamamen veya belli oranda iyileşmesine yardımcı olurken başkalarına onarılamayacak kadar zarar verdi. 

Bu tür terapiler kısa sürede, akıl hastanelerinde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı çünkü doktorlar ve hemşireler hastalar uzun ve zahmetli bir bakım sürecinden ziyade kısa sürede sunulacak bir tedavi ile taburcu etmek niyetindeydi. 

ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde, 1960 ‘larda, akıl hastanelerinin tedavi başarısındaki düşük yüzdeler ve hapishane koşullarını andıran durumuna karşı oluşan tepkiler neticesinde birçok akıl hastanesi 1970'lerde ve 1980'lerde kapandı. Günümüzde batıdaki akıl hastaneleri “kısa süreli” tedavi merkezlerine dönüştürülmüş durumda.

Örneğin İngiltere’de, hastaların toplumsal yaşamdan koparılmadan, aile, yakınlar, gönüllüler, dernek ve kuruluşların yardım ve gözetimi ile bakım ve tedavilerinin sürdürülmesine yönelik devletin maddi yardımı ve gözetiminde programlar uygulanmaktadır.

1980'ler ve 1990'larda SSGI (Selective serotonin reuptake inhibitors) olarak adlandırılan antidepresanlar , manyetik rezonans görüntüleme 

(MRI) gibi beyin tarama teknikleri ve Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının yayınlanması (Diagnostic and Statistical Manual - DSM). Ruh sağlığı ve hastalıklarına ilişkin tespit, teşhis ve tedavi yöntemlerinin daha net bir çizgiye girmesini sağladı.

Ruhsal hastalıkların sınıflandırılmasını yeniden düzenleyen ve genişleten radikal bir revizyonunu yayınladı. Bu yeni sınıflama, bu hastalığa sahip bir hastayı teşhis etmek için karşılanması gereken her bir akıl hastalığı için belirtileri belirtmiştir.

Anti Depresanlar

Yetmişli yıllarda, “Valium” gibi sakinleştirici ilaçlar mevcuttu ancak sakinleştiricilerin etkisi sınırlayıcıydı ve tedavi veya düzenli bir çözüm sunmuyordu ve etkileri sınırlıydı.

Bir antidepresan sınıfı olan SSRI'ler, 1980'lerde ve 1990'larda psikiyatrik ilaç pazarını dönüştürmüş  ve aynı zamanda ilaç geliştirmenin yanı sıra çok popüler tartışmalara da ilham vermiştir. SSRI'lar, spesifik bir nörotransmitterin aktivitesini kontrol eden ilk antidepresanlardı. Antidepresanlar, akıl hastanelerinde tedavi gören hastalardan, depresyon tanısı konmuş hastalara, anksiyete şikayetlerine kadar pek çok hastaya reçete edilmeye başlandı.  

İlk ve en ünlü SSRI, 1987 yılında Prozac markasıyla tanıtılan fluoksetin hidroklorittir.  Prozac çok iyi sattı, etkileri ve bağımlılık düzeyi Prozac ve Prozac Nation gibi eserlerle popüler kültüre de yansıdı.

Başlangıçta kurtarıcı görülen antidepresanlar sıkça reçete edilmeye başlandıkça, gerekliliği ve doğru kişilere reçete edilip edilmediği sorgulanmaya başlandı.

Depresyon ve “sıradan memnuniyetsizlik” “mutsuzluk” arasındaki çizgi ne derece doğru tespit ediliyor. İlaç tedavisi ve psikoterapi arasındaki tercih ve ilişki doğru kuruluyormu?

Psikiyatrik Bakım ve Tedavi

ABD ve pek çok Avrupa ülkesinde artık çok az sayıda tarihi kamu ve özel psikiyatri hastanesi bulunmaktadır. Türkiye’de psikiyatrik tedavi üzerine izlenen sağlık politikaları da artık benzer rotadadır. Psikiyatrik bakım ve tedavi, kriz hizmetleri, kısa süreli ve genel hastane bazlı akut psikiyatri bakım üniteleri ve yirmi dört saatlik destekli kliniklere ve klinisyenlerin ofislerine kadar uzanan poliklinik hizmetleri de dahil olmak üzere bir hizmet ağı aracılığıyla sağlanmaktadır. (www.uztarih.com)

Erasmus – Deliliğe Övgü (Praise of Folly)

Rönesans hümanist hareketinin en büyük isimlerinden, dönemin en önemli düşünürlerinden  biri olan Rotterdam'lı Desiderius Erasmus, Rönesans'ın yenilikçi ruhundan ilham alarak, o dönem dogma olarak kabul edilen dini ve geleneksel tabulardan, siyaset ve aristokrasiye kadar her konuda kimi zaman alaycı ama zeka kokan eleştirilerini esirgemedi. Kısaca Erasmus, getirdiği eleştirel bakış açısı ile gerçeği iktidara anlatmaya cesaret etti

Erasmus’un “Deliliğe Övgü” adlı bu eseri, yakın dostu, Sir Thomas More’u eğlendirmek için yaztığı hiciv ve eleştirileri derleyerek oluşturduğu söylenir. Erasmus’un bilgeliği, başarılı kelime oyunları, her konuda korkusuzca getirdiği

Akılla ilgili bilgeliği övmek hâlâ yıkıcı bir eylemdir ve Erasmus'un çalışması o kadar yıkıcıdır ki, çoğu zaman kendisini altüst eder. Onun ironisi, dalaverelerle, çıkarlarla, hırsla örülmüş devlet kurumları, dini kurumlar, aristokrasi ve halkın her sınıfındaki yozlaşmışlıkla, akıl yoksunu uygulamalarla alay eder.

Erasmus, “Delilik, tutkuların buyruğu ile yönetilmektedir” der. Bir diğer sözü: “Delilik çeşnisi katılmadan, hiçbir şey tadını bulamaz” (www.uztarih.com)