İnsanı, insan yapan nedir? Bizi diğer canlılardan ayıran temel farklılıklar nedir? İnsanı özel kılan ne? Bu soruya insanoğlu, tarih boyunca yanıt aradı, filozoflar, din adamları, alimler. Bugün modern bilim bir yandan insan türünün geçmişini, mevcut fosiller üzerinden incelerken diğer yandan halihazırda insanlar ve diğer canlılar arasındaki farklılıkları sınıflandırıyor.
İlk insan fosilleri ve arkeolojik kalıntıların keşfi, her geçen gün, insanın dünya üzerindeki geçmişini birkaç adım geriye tarihlendiriyor. Hala keşfedilecek çok şey var ancak bugün bilim dünyasının emin olduğu nokta, bazıları birkaç milyon yıl önce yaşamış olmakla birlikte çok sayıda erken insan türü vardı. Tüm bu insan türleri “Hominim” olarak adlandırılıyor. Homo habilisden, Homo floresiensis’e, Homo sapiens’e kadar farklı zaman dilimlerinde yaşamış fosiller ve onlara ait alet edavat gibi bulgular mevcut.
Ayrıntılı bilgi için bakınız: Homo Sapiens ve diğer insan türleri
İnsanlar fizyolojik açıdan ve DNA özellikleri ile pek çok memeli canlı türü ile ortak özelliklere sahip ancak 2 primat türü ile filogenetik soy ağacında en yakın özelliklere sahip. Bunlar şempanze ve Bonobo. Ancak tüm benzer noktalara rağmen insan bu en yakın primatlardan bile çok farklı özelliklere sahip.
İnsanı bir tür olarak, tüm diğer canlılardan ayıran en temel özellik, düşünebilme becerisi. Diğer yandan insanlara özgü olduğu düşünülen bazı özellikler alt alta sıralandığında, bizi insan yapan tüm bu ayırıcı özelliklerle ilgili, teoloji, biyoloji, psikoloji, paleoantropoloji gibi farklı alanlardan farklı teoriler ve yaklaşımlar sergileniyor.
İnsanı Diğer Canlılardan Ayıran temel Farklılıklar
1- Larinks (Ses Kutusu)
Farklı zaman dilimlerinden kalan İnsan fosilleri incelendiğinde, yaklaşık 100.000 yıl önce insanların ağız büyüklüklerinin ve ses kanallarının yapısının değişmeye başladı, dil daha esnek ve bağımsız hale geldi. Buna bağlı olarak, insan boynu, dil ve gurtlağın gelişimine paralel uzamaya başladı.
Larinks, insan boğazında, şempanzelerdekinden daha alt kısımda yer almaktadır; bu durum, ağız, dil ve dudaklardaki artan esnekliğin yanı sıra, sadece konuşabilme becerisini değil, tonlama, sesleri uzaltıp kıslatma gibi aynı zamanda şarkı söyleyebilmeyi sağlayan beceride beraberinde getirir. Dili konuşma ve geliştirme yeteneği çok büyük bir avantajdır. Bu evrimsel gelişimin dezavantajı, bu esnekliğin, yiyeceklerin yutulma aşamasında nefes borusuna kaçma ihtimalinin artmasına sebep olmasıdır.
2- Omuz
İnsanların Omuzları, “tüm eklemleri, boynundan yatay olarak, bir elbise askısı gibi kavrayacak şekilde gelişti. Daha dikey olan, maymun omuzlarının aksine, insan omuzları yataydır. Maymun omuzları örneğin bir ağaçta asılı kalmak ve sallanmak için uygundur ancak insan omuzları, bir nesneyi fırlatmak, elde tutulan nesneleri dengelemek gibi avantajlara sahiptir. İnsan omuz eklemi geniş bir hareket serbestisi sunar tüm bu yönüyle atalarımız için avlanma becerileri, bizler için ise pek çok hassas hareket kabiliyeti getirmiştir.
3- Eller ve Baş Parmaklar
İnsan başparmakları “opposable thumbs” olarak adalandırılır. Bunun anlamı: “Diğer parmakların karşısına gelebilecek şekilde bükülebilen başparmak” Bu özellike bazı primat türlerinde mevcuttur ancak insan başparmaklarındaki kaslar daha gelişmiştir, daha yüksek motor becerileri ve hassas el işleri yapılabilmesini sağlar. Basit gibi gözüken bu özellik, insanı benzersiz el becerilerine sahip bir canlı olarak diğer canlılardan ayırır.
4- Tüysüz Cilt
Balina, fil ve gergedan gibi tüysüz memeliler olmasına karşın genel olarak primatlar dahil memeli canlılar tüylüdür. İnsanlarda ekrin bezi olarak adlandırılan, bol miktarda ter bezi vardır. Bu bezleri daha verimli hale getirmek ve vücut içinde ısı transferini daha iyi sağlamak için insan türü tüysüz bir vücut yapısına sahiptir. Fosil bulgular üzerinde yapılan testler, yaklaşık 200.000 yıl önce, insanların çok daha fazla tüylü olduğunu ancak ekrin bezlerinin gelişmesine paralel tüylerin azaldığı anlaşılıyor. Tüysüz bir cilt insanların vücut ısılarını ter bezlerinin yardımıyla dengelemeleri ve vücudun ısı dengesi için daha az kaloriye ihtiyaç duymalarını ve asıl enerjinin beyin ve vücut gelişimi için kullanılmasını sağladı.
5- Dik durmak, Ayakta durmak
İki ayak üzerinde durabilmek ve yürüyebilmek, insana diğer canlılara nazaran çok önemli avantajlar sundu.
İki ayak üzerinde durabilen bir canlı, etrafına daha yüksek bir noktadan bakarak, avcı toplayıcı dönemde daha uzakları görebilme şansı verdi, elleri boşta olduğu için, taşıma, toplama, atma, dokunma konusunda avantajlıydı.
Yaklaşık 1,6 milyon yıl önce, insan bacakları kullanıma bağlı olarak uzamaya başladı, bu süreçte insanlar, nispeten daha az enerji harcayarak çok uzak mesafelere seyahat edebildiler.
6- Kızarma Tepkisi
Charles Darwin, "İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfade Edilmesi" adlı kitabında, " kızarmanın , insanların sahip olduğu tüm yüz ifadeleri arasında en tuhaf ve en insansı tepki olduğunu" yazmıştı. İnsan yanaklarındaki kılcal damarlar, utanma hissine yanıt olarak, istemsiz şekilde genişlerler ve daha çok kan nüfus eder. Bu özellik başka hiçbir canlıda mevcut değildir.
İstemsiz olduğu için kızarma, ne kadar içten ve etkileyici kelimeler kullanılsa da sözel bir özürden daha samimi ve gerçekçi kabul edilir.
7- İnsan Beyni
İnsan beyninin göreceli büyüklüğü, ölçeği ve kapasitesi tüm diğer canlılardan daha üst seviyededir. Ortalama bir insan beyninin ağırlığı, o insanın toplam ağırlığının 1/50’si kadardır. Diğer pek çok memelide bu oran 1/180 kadardır.
İnsan beyni bir goril beyninin boyutunun üç katıdır. İnsan beynindeki prefrontal korteks %33 iken, şempanze beyninde bu oran %17’dir.
Yetişkin insan beyni, beyin korteksinde 86 milyar nöron mevcuttur. Buna karşılık şempanze serebral korteksinde 6.2 milyar nöron bulunmaktadır.
8- Hayal gücü ve Yaratıcılık
İnsan zihni beyinden farklıdır: beyin, fiziksel bedenin somut, görünür kısmıdır; zihin, somut olmayan düşünce, duygu, inanç ve bilinç alanından oluşur.
İnsanlar, öngörebilmek dediğimiz, hiçbir canlıda mevcut olmayan eşsiz bir güce sahiptir: örneğin geleceği birçok olasılık dahilinde hayal edebilmek.
Öngörü, aynı zamanda insanlara, diğer türlerin aksine mevcut dünyada var olanların dışında soyut ve somut yeni formlar ortaya koyma imkanı vermiştir. Sanat eserleri, bilimsel keşifler öngörülerin sonuçlarıdır. İnsan türünün yarattığı kültür öngörünün eseridir.
9- Din ve Ölüm Farkındalığı
İnsan öleceğini bilerek yaşayan tek canlıdır. Bazı hayvan türleri özellikle sosyal gruplar halinde yaşayanlar, kendilerinden biri öldüğünde bir takım fiziksel tepkiler gösterip sesler çıkarsalar da, gerçekte ölüm hakkında düşünebilmeleri pek olası değildir.
Ölümün olasılığı bilgisi hem korkutucudur hem de motive edici. Bu ikilem, çeşitli dini veya felsefi doktrinlerin, insanların nasıl yaşayacakları, iyilik, kötülük, adalet gibi kavramların nasıl algılanacağı ve ölüm sonrasına dair olasılıklara cevap veren sistemler geliştirmesine sebep olmuştur.
Ölüm bilgisi aynı zamanda, insanları yaşamdan ve sahip oldukları hayattan en iyi şekilde yararlanmaya teşvik eder. Bazı sosyal psikologlar ölüm bilgisinin, medeniyetin doğuşu ve sonraki nesillere aktarmak üzere inşa edilen kültürün temel motivasyonu olduğunu iddia ederler.
10- Hikaye Anlatmak
İnsanlar “epizodik bellek” olarak adlandırılan, hatıralara sahiptir. “Epizodik hafıza muhtemelen“ bilmek ”yerine“ hatırla ”kelimesini kullandığımızda kastettiğimiz şeye en yakın olanıdır. Bellek, insanların varlıklarını anlamalarını ve geleceğe hazırlanmalarını, hayatta kalma ihtimallerini artırmalarını sağlar.
Sinirbilim, psikoloji ve evrimsel biyoloji konusundaki son araştırmalara dayanarak, Jonathon Gottschall'ın aydınlatıcı kitabı “ The Storytelling Animal
İnsanların hikayeler anlatarak bazen geleceği tahmin veya keşfetmelerine, geleceği simüle ederek pek çok risk veya olasılığa test etmeden hazırlanabilmemizi sağlamıştır.
İnsan hafızası, dil becerilerini edinme ve yazma kabiliyeti sayesinde, dünyanın dört bir yanında gencinden yaşlısına milyarlarca insanın, binlerce yıldır hikayeleriyle, çevresine ve kendinden sonrakilere duygu, düşünce, fikir ve hayallerini aktarırlar.
11- Biyokimyasal Faktörler
İnsan dilinin gelişimi ve kültürel gelişim hızını arttıran hesaba katabilecek faktörlerden biri olan Neandertaller ve şempanzelerle paylaştığımız bir gen olan FOXP2 genindedir. Bu gen konuşma becerisi ve dilin gelişimi için kritik bir öneme sahiptir.
İnsan Türünün Geleceği
İnsan, dünya üzerindeki tüm diğer canlılardan farklı, geçmişin ve geleceğin farkında, gezegeni değiştiren canlıdır. İnsanoğlunun sahiplenme dürtüsü, çevresini kontrol etme isteği, hayatta kalmak ve egemenliğinin devamı için kendi türü dahil tüm canlıları tehdit olarak görebilmesi hem insan türünün hem de dünyanın yani tüm doğal hayatın geleceği için bir tehdit oluşturuyor.
YORUMLAR