Yugoslavya, ilk kez 1918'de bir krallık olarak kuruldu II. Dünya Savaşı'nda Alman, İtalyan, Macar ve Bulgar güçlerinin işgaline uğradı. Josip Broz Tito önderliğinde kurulan Yugoslavya Komünist Partisi, 1941 yazında partizan olarak bilinen gerilla güçlerle direniş hareketini başlattı. 2.dünya savaşı sona ererken ülkede kontrolü ele alan Tito ve kuvvetleri 1945 yılında Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyetini ilan ettiler.
Yugoslavya anayasasında federasyonu oluşturan altı kurucu cumhuriyet yer alıyordu: Bosna-Hercegovina, Hırvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya. Ayrıca Sırbistan bünyesinde iki özerk bölge vardı: Kosova ve Voyvodina.
Sırp Milliyetçiliğinin Yükselişi
Yugoslavya’nın dağılışı üzerine argümanlar, temelde farklı etnik gruplardan oluşan cumhuriyetlerde yükselen milliyetçiliğe ve bağımsızlık rüzgarına işaret eder ancak diğer yandan, Yugoslavya’da yıkıcı milliyetçilik Yugoslavya'yı Sırp egemenliği altında bir arada tutmayı hedefleyen ideolojilerle ortaya çıktı.
1986'da Sırp Bilimler Akademisi, bir Büyük Sırbistan fikrini canlandırarak Sırp milliyetçiliğinin odak noktası haline gelen bir mutabakat yayımladı. Buna göre Sloven ve Hırvat partisel hareketlerinin, Sırp alanlarını ve ulusal çıkarlarını zayıflatmaya çalıştığını iddia etti. Mutabakat, Kosova’nın %90’lık Arnavut nüfusuna rağmen Sırbistan’ın bir parçası olduğu gibi türlü iddialar içeriyordu.
1989’da Sırbistan’ın cumhurbaşkanı olan Slobodan Miloseviç, giderek zayıflayan merkezi devletin yarattığı boşluktan faydalandı ve diğer cumhuriyetlerde çatışma alevlerini körükleyerek bir yandan Sırbistan'da siyasi gücünü arttırmak için Sırp ultra milliyetçiliğini kullanmaya başladı.
Miloseviç, Kosova, Karadağ ve Voyvodina’da güç kullanarak ayrılıkçıları bastırıyordu. Miloseviç’in uyguladığı Stalinvari yöntemler arttıkça, Slovenler geleceğin Yugoslavya dışında ve Miloseviç'ten uzak olduğuna inanmaya başladı. (www.uztarih.com)
Yugoslavya Dağılıyor
90’ların başında, doğu bloğu ülkelerinde esen demokrasi rüzgarı, Çekoslavakya, Polonya, Romanya, Doğu Almanya gibi ülkelerde komünist partilerin iktidarı kaybetmesine yol açtı. Bu rüzgar pek tabi Yugoslavya’yı da etkileyecekti.
1991'de Slovenya ve Hırvatistan Yugoslavya federasyonundan ayrıldıklarını ilan ettiler. Makedonya 19 Aralık'ta onları izledi ve Mart 1992'de Bosna Hersek, referandumdan çıkan bağımsızlık isteğini yürürlüğe koydu.
Yugoslavya iç savaşı, 2.dünya savaşından bu yana, Avrupa’da yaşanmış en şiddetli çatışmalara, ölümlere, etnik temizliğe ve kitlesel göçlere sebep oldu.
Yugoslavya'nın çöküşü ve ardından yaşanan iç savaşa katkıda bulunan faktörler sekiz kategoride toplanabilir: ekonomik kriz, etnik hoşgörüsüzlük, milliyetçilik, kültürel farklılıklar, uluslararası değişimler, güç dengesizlikleri, Yugoslavya anakronizmi ve yapısal aksaklıklar.
Yugoslavya Bölgesel Savunma Kuvvetleri ve İç Savaşa Etkileri
Yugoslavya 2.dünya savaşının ardından, 6 cumhuriyetin birleşmesiyle oluşan sosyalist bir federayon devleti olarak ortaya çıktı ancak doğu bloğuna katılmadı, Sovyet Rusya ile ilişkiler 1948’den sonra sınırlı bir seviyede seyretti.
1968 yılında yaşanan Prag baharının ardından Çekoslovakya’nın Kızılordu tarafından işgali, Yugoslavya’nın benzer bir Sovyet işgaline karşı bir doktrin geliştirmesine sebep oldu: “Topyekün Ulusal Savunma” ve “Bölgesel Savunma Kuvvetleri, TO” Buna göre, Yugoslavya’yı oluşturan 6 cumhuriyetin her birinde, 15-65 yaş arasındaki tüm kadın ve erkekler, olası bir işgalde, yerel savunma birimleri oluşturup, gerilla savaşı verecek şekilde eğitilmeye başlandı. Bu oluşum ülkenin asıl ordusu olan Yugoslavya Halk Ordusunun dışındaki yerel kuvvetlerdi.
Bölgesel Savunma Birlikleri: SR Bosna-Hersek , SR Hırvatistan , SR Makedonya , SR Karadağ, SR Slovenya ve SR Sırbistan ayrıca SR Sırbistan'ın alt birimlerini SAP Vojvodina ve SAP Kosova .
İşte bu bölgesel savunma kuvvetleri, Yugoslavya’nın dağılma sürecinde, her cumhuriyetin, kendi askeri birliklerine sahip ve bir diğeri ile silahlı mücadeleye girebilecek durumda olmalarına sebep oldu.
Olası Sovyet Rusya işgaline karşı oluşturulan savunma birlikleri, Sovyet Rusya’nın çöküşünün etkisiyle dağılan Yugoslavya'nın, iç savaşa, daha organize ve daha kısa sürede sürüklenmesine sebep oldu. Bu noktada, Yugoslav Halk ordusunun iskeletini oluşturan ve ağır silahlara sahip Sırbistan yüksek ateşgücü ve gerçek bir orduya sahip bir cumhuriyet olarak bu gücü orantısızca kullandı.
1991-2001 Yugoslavya Dağıldıktan Sonra Yaşanan Savaşlar
Slovenya (1991): Sloven TO vs Yugoslav Halk Ordusu (JNA). Slovenya'nın bağımsızlığını ilan etmesi üzerine Yugoslav Halk Ordusu JNA, müdahale etti. Sloven Bölgesel Savunma Birlikleri TO ile JNA arasında gerçekleşen çatışmalarda resmi verilere göre 63 kişi öldü. JNA birliklerinin geri çekilmesi ile savaş son buldu ve Slovenya bağımsızlığını kazanan ilk Cumhuriyet oldu.
Hırvatistan Kurtuluş Savaşı (1991 - 1995): Hırvatistan bağımsızlık ilanının ardından önce Yugoslav Halk ordusu, ardından Hırvatistan içerisinde Sırp nüfus barındıran bir bölgede, Sırplarca ilan edilen Krajina Sırp Cumhuriyeti (1991 - 1995); ile savaştı. Hırvatistan'ın zaferi ile Krajina Sırp Cumhuriyeti son buldu. Resmi rakamlara göre bu savaşta 22.699 kişi öldü.
Bosna Savaşı (1992 - 1995): Bosna Hersek Cumhuriyeti diğer Yugoslav cumhuriyetlerine nazaran daha fazla etnik çeşitliliğe sahipti: Boşnaklar %44, Sırplar %32 ve Hırvatlar %17. 1992 yılında yapılan bağımsızlık referandumunu Bosnalı Sırplar boykot etti. Bağımsızlık ilanının ardından, Boşnaklar ve Hırvatlar, diğer yandan Sırplar ile hem Boşnak hem de Hırvatlar arasında silahlı çatışmalar başladı.
Eski Yugoslav ordusunun ağır silahları ile Boşnak kentlerine saldıran Sırp ordusu savaşı bir etnik temizliğe dönüştürdü. Birleşmiş milletler ve Nato’nun başlangıçta savaşa seyirci kalması hatta uygulanan silah ambargoları ile silahsız Boşnak sivillerini kendilerini savunamayacak durumda bırakması, Srebrenitsa ve Markale katliamlarından sonra batının savaşa bakış açısını değiştirdi, Sırp kuvvetlerine karşı Nato uçaklarının düzenlediği hava harekatları savaşta güç dengelerini değiştirdi ve Sırplar barış için masaya oturmayı kabul etti.
1995’te Dayton barış anlaşması ile sona eren savaşın ardından açıklanan resmi rakamlara göre 104,732 kişi öldü. 2,2 milyon kişi yaşadığı bölgelerden sürüldü. Bu savaş 2.dünya savaşında sonra Avrupa topraklarında yaşanan en büyük kayıpların yaşandığı savaştır.
Kosova Savaşı(1998 - 1999): Federal Yugoslavya Cumhuriyeti (Sırbistan ve Karadağ) vs. Kosova Kurtuluş Ordusu. Arnavut nüfusun bağımsızlık çağrısı ile başlayan çatışmalar, Sırp kuvvetlerinin bölgeye müdahalesi ile arttı. Nato kuvvetlerinin stratejik Sırp askeri ve ekonomik noktalarına düzenlediği bombardımanlar ve uluslararası ambargo sonrası Sırplar geri adım attı. Çatışmalarda resmi rakamlarca saptanan ölü sayısı 14305 kişi
Güney Sırbistan'daki Paşevo Vadisi (1999 - 2001): Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ve yerel Arnavut ayrılıkçılar. Çatışmalar, Arnavut ayrılıkçıların bastırılması ile son buldu, resmi rakamlarca saptanan ölü sayısı 53 kişi.
Makedonya (2001): Makedonya Ulusal Kurtuluş Ordusu ve arnavut azınlıklar arasında yaşanan çatışmalarda 731 kişi öldü.
Yugoslavya İç Savaşına Müdahale Eksikliği
Eski Yugoslavya’daki savaşlar NATO’yu , BM’yi ve İngiltere, ABD ve Fransa gibi önde gelen Batılı ülkelerin hatalı ve pasif müdahaleleri paralelinde yaşandı. 1992'de Sırpların vahşet içeren katliam raporları dünya kamuoyuna yansıdığında, Bosna ve Hırvat topraklarında görev yapan barışı koruma güçleri birkaç basit karakol noktası gibi pasif görevlerdeydi, ayrıca uçuşa yasak bölge ve Sırpların lehine olan bir silah ambargosu, Yugoslav ordu silahlarıyla donatılmış Sırplar karşısında Bosnalıları daha da savunmasız kıldı.
Bosna savaşında yaşanan en hazin ve insanlık adına utanç verici olay Srebrenitsa’da yaşandı. BM 1993 yılında Srebrenitsa'yı Boşnaklar için "güvenli bölge" ilan etmişti. BM Barış gücü kapsamında Hollanda’ya ait bir askeri birliğin güvencesinde olan Srebrenitsa bu güvence kapsamında silahsızlandırılmıştı. 11 temmuz 1995’te Srebrenitsa’nın Sırp ordu birliklerine teslim edilmesi sekizbinden fazla erkek Boşnağın Sırplarca katledilmesi ile sonuçlandı. Uluslararası adalet divanı 2007’de bu olayı “soykırım” olarak kabul etti.
Balkanları alevlendiren ve yüz binlerce insanın ölümüne neden olan Yugoslav diktatörü Slobodan Miloseviç 2000 yılında Sırbistan devlet başkanlığını kaybetti. 2001 yılında önce yolsuzluk iddiaları ile kendi ülkesinde tutuklandı, daha sonra, Lahey uluslararası savaş suçları mahkemesinde yargılanmak üzere Hollanda’ya teslim edildi. 2006 yılında Lahey’de tutulduğu hücresinde hayatını kaybetti.
YORUMLAR