MİMAR SİNAN DEHANIN ELLERİ

Mimar Sinan Hayatı ve Eserleri

“Mimar bulursun ama Sinan’ı bulamazsın. Sinan’ı bulsan Süleyman’ı bulamazsın…”

Bu sözler, Osmanlı tarihine yer etmiş en büyük hükümdar ve en büyük mimarın, tarih, mekan ve insan perspektifinde edindikleri yerin önemini ve hayatlarının kesişmesindeki kıymetli tesadüfü ifade eder.

Mimar Sinan eserlerinde, tenasüp, orantı ve yapının çevreyle bütünselliği benzersizdir. Koca Sinan’ın, insan eliyle yıkılanlar dışında, neredeyse tüm eserlerinin hala ayakta ve kullanımda olması, doğa olaylarına ve zamana direnebilecek yapılar inşa ettiği ve dolayısıyla mimarlığının yanısıra mühendislik başarısını gösterir.

Mimar Sinan, İtalyan Mimar Palladio ve heykeltraşlığının yanısıra mimarlık da yapmış Michelangelo’nun çağdaşıdır. Geç Rönesans olarak adlandırılan dönemde, Balkanlar, Anadolu ve Ortadoğu’da yüzlerce önemli esere imza atan Sinan, modern çağa kadar, batı odaklı yazılan mimarlık tarihinde adı anılmamış, yapıtları son yüzyıldır kaleme alınan, mimari eserlerin incelemesine dair akademik çalışmalar ve araştırma yazılarında yer buldukça, tüm dünyanın saygısını kazanmış ve mimari dehası takdir edilmiştir.

2012 yılında NewYork Times da kaleme alınan bir makale Mimar Sinan’ı, dünyanın ilk yıldız mimarı “starchitecht” olarak tanımlar .

Mimar Sinan’ın İstanbul’a kimliğini kazandıran silüetleri oluşturan cami ve minarelerinin yanısıra, ülkenin dörtbir yanında, mühendislik becerilerini kullanarak tasarladığı köprüler ve su kemerleri ile de tanınıyor. Mimar Sinan imzası taşıyan yapıların uzun ömürlülüğü ve adaptasyon kabiliyeti, Modern çağ mimarisinde, sürdürülebilir kentsel tasarım olarak tanımlanan yaklaşım, Sinan’ın mimari anlayışının özüdür. (www.uztarih.com)

Tezkiretü’l Bünyan “Yapılar Güldestesi”

Mimarbaşı Sinan, 1580 yılında, hicivleriyle ünlü İstanbul’lu şair Sai Çelebi’den, hayat hikayesini onun adına yazmasını ister. Ölümünden 8 yıl önce, 90’lı yaşlarda yazılan bu eser, Mimar Sinan hakkında, ilk ağızdan içerdiği bilgiler sebebiyle son derece önemlidir.

Mimar Sinan, bu eserde, hayat hikayesinden satırbaşlarının yanısıra, inşa ettiği eserler hakkında bilgilerde vermiştir. Bu eserlerin yapımına nasıl karar verildiği, uyguladığı teknikler, yaşanılan zorluklar ve hatırasına yer etmiş kimi anılar kitabın sayfalarında karşımıza çıkmakta.

Yazar Sai Çelebi’nin girizgahından sonra, kitap Mimar Sinan’ın ağzından kaleme alınmış şu cümlelerle başlar:

“Ben, yaşlı usta Abdülmenen oğlu Sinan. Duacısı ve övücüsü olduğum, mülkün sahibi ve mükafatlandıran Allah’ın yardımı ile, Osmanlı Devleti’nde ,alemin sığınağı dört padişaha hizmet vererek, şeref kazandım. Sanatımla ve hizmetimle, işbilir mimar olmak ve birçok diyarda ün kazanmak nasip oldu.”

Mimar Sinan’ın Kullandığı İnşa Teknikleri

İs odası: Süleymaniye Camisinin aydınlatması için kullanılan üçyüz’e yakın kandilden kaynaklanan isin camiye zarar vermemesi için, cami tavanına doğru, kapı üstüne denk gelen bir noktada, is odası hazırladı, 2 penceresinden oluşan hava akımı, tabanındaki 4 delik aracılığıyla isi odaya çekmekteydi. Bu odanın duvarlarında biriken isin, mürekkep yapımında kullanıldığı, pek çok el yazması kuran ve fetvanın bu isle kaleme alındığı anlatılmaktadır.

Temel Harcı: Bina temellerinde kullandığı temel harcı, deprem sonucu oluşan titreşim ve dalgaların emilmesini ve yapının minimum ölçüde sallanmasını sağlar.

Deprem Terazisi: Mimar Sinan'ın Ege Bölgesi'ndeki tek eseri, Manisa'nın Şehzadeler ilçesinde 1585 yılında yapımı tamamlanan Muradiye caminde, deprem terazisi olarak bilinen, terazi taşları kullandığı görülür. Silindir şeklinde iki ayrı taşın birbirine paralel köşelere yerleştirilmesi ile, binada oluşacak, göçük veya hasarın tespitini sağlayan bu sistemde, terazi taşlarının dönebilir durumda olması, binanın deprem ve sarsıntılardan etkilenmediğini, yapının dengede olduğunu gösterir.

Zemin Güçlendirme: Mimar Sinan, inşaata başlayacağı alanı, arazi şartlarını inceleyerek seçerdi. Süleymaniye, Selimiye gibi büyük ölçekli projelerde, zemini sağlamlaştırmak için toprağı sıkıştırmayı sağlayacak kazıklar çaktırmış, arazinin eğimli noktaları için dayanak (istinat) duvarları yaptırmıştır.

Mimar Sinan’ın, inşaat çalışmaları için yaptığı uzun soluklu ön hazırlık ve ara bekleme süreçleri de, ustalığı ve öngörüsünü ispatlar. örneğin Süleymaniye'nin temelini attıktan sonra 6 yıl bekletmesi, cami temelinin, zemine oturmasını sağlamıştır.

Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri

Mimar Sinan’ın doğum tarihi net bilinmemekle birlikte, 1491’den önce gerçekleşmiş olduğu, acemi oğlanlar ocağına katılışı, enderunda aldığı dersler ve Yavuz Selimin doğu seferlerinde görev yapmış olması gibi veriler incelendiğinde kronolojik açıdan zaruridir. Genel kabul gören doğum tarihi ise 1489 dur. Sinan, O dönemler Karaman eyaleti olarak bilinen bölgede, Kayseri ili yakınlarındaki Ağırnas köyünde  doğdu.

Mimar Sinan’ın kayıt altına alınarak listelenmiş  374  adet eserin yanısıra, Mimarbaşı görevi dolayısıyla onayından geçenlerle birlikte yaklaşık 450 adet yapı inşasına katkısı olduğu sanılmaktadır.  Bu yapıların çoğu Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılmış olmakla beraber  2.Selim ve 3.Murat  döneminde yaptığı eserlerde vardır. (www.uztarih.com)

Mimar Sinan’ın yaşadığı yıllarda Hüküm Süren Osmanlı Padişahları:

• II. Bayazıt 1481-1512
• Yavuz Sultan Selim 1512-1520
• Kanuni Sultan Süleyman 1520-1566
• II. Selim  1566-1574
• III. Murat  1574-1595

Mimar Sinan Çocukluk Dönemi

Mimar Sinan’ın dedesinin marangoz olduğu bilinmektedir. Bir Selçuklu eseri olan Karatay Kervansarayının ve Gazi Melik Türbesinin ahşap işlerinin tadilat ve tamirat işlerinin dedesi Yunus (Joseph) tarafından yapıldığı. Sinan’ın bu gibi tadilatlar için çıkılan yolculuklarda dedesine eşlik ettiği, çalışmalar sırasında ise bir usta çırak işbirliği ile dedesine yardım ettiği bilinmektedir.

Sinan’ın çocukluk ve gençlik yıllarında, Kayseri ve civarındaki illerde, pek çok cami, medrese, türbe, dar-ül şifa, hamam gibi yapıları inceleme şansı bulduğu bilinmektedir. Sinan’ın babasından okuma yazma eğitimi aldığı, resim ve çinide yetenekli olduğu elimizdeki diğer bilgiler.

  

Mimar Sinan Devşirme Süreci ve Eğitim Hayatı

Çokça tartışılmış olmasına rağmen Sinan’ın ne Yunan ne de Ermeni olmadığı, 1935 yılında mezarının kazılması ve Türk tarih kurumunca görevlendirilen üç uzmanın, Sinan’ın kafatası ve kemiklerini incelenmesi sonucu anlaşılmış, Türk olduğu kabul edilmiştir. Bu uygulama kimi yönden eleştirilse de tartışılmayan önemli bir sonucu, kafatası ölçüleri ile Mimar Sinan’ın, gerçek yüzhatlarına yakın, heykel ve resim tasvirlerinin yapılabilmiş olmasıdır.

Osmanlı tarihinde, devşirme sisteminden kaynaklanan, farklı etnik kökenlerden gelen, pek çok başarılı devlet adamı ve komutan gelip geçmiştir ancak Mimar Sinan’ın dahil olduğu devşirme süreci sadece din değişikliğini kapsar. Diğer yandan, devşirme olduğu bilinen başarılı devlet adamı ve devlete hizmet eden Mimar Sinan gibi isimlerin sanatı, zanaatı veya askerliği öğrendiği ocak ve okullar, pekiştirdiği saha, Osmanlı devlet sisteminin deneyim ve imkanları ile sağlanmıştır.

Sinan’ın 21-22 yaşına tekamül eden ileri bir yaşta yeniçeri ocağına alınışı, Yavuz Sultan Selim’in, doğu seferi hazırlığı için, birkaç yıl içinde eğitilip savaşabilecek gençlerin devşirilmesini öngörmüş olması, ileri yaşta devşirilmesinin sebebidir.

Diğer yandan, Sinan’ın devşirildiği 1512 yılı, daha önceki uygulamadan farklı olarak, (daha önce sadece Türk olmayan ailelerden 8-18 yaş aralığındaki çocuklar arasından seçilerek devşirme alınıyordu) doğu seferine hazırlık için, Yavuz Sultan Selim’in fermanıyla, Anadolu’dan, Türk köylerinden devşirme alınmaya başlandığı tarihe denk gelmektedir.

Sinan’ın 1500 yılı veya daha ileri bir tarihte, bir ermeni olarak dünyaya geldiği ve devşirme yaş aralığına uygun bir yaşta devşirildiği yönünde yazılanlar, 1514 yılında Çaldıran savaşına, henüz 13-14 yaşında katılmış olması ihtimalinin mümkün olmayışıyla çelişmektedir. (www.uztarih.com)

Mimar Sinan Gençlik Yılları

Hristiyan olarak doğan ve asıl adı Yusuf (Joseph) olan Sinan, devşirme sistemi ile Müslüman olmuş ve ilk zamanlarında yeniçeri ocağında asker olarak hizmet vermiştir. Bu noktada bilinmesi gereken, Sinan’ın 21-22 yaşlarına tekamül eden bir dönemde yeniçeri ocağına katılışının mevcut devşirme sisteminin değiştiği bir döneme denk gelmesidir.

İran ve Mısır seferi için hazırlık yapan Yavuz Sultan Selim, asker ihtiyacının karşılanması için, Anadolu’daki, Türk ailelerinden de devşirme alınmasını emreder.

Osmanlı’da, devşirme sistemine dair, eşkar defterlerine kaydedilen yaş bilgilerine göre, devşirmenin 8-18 yaş aralığında gerçekleştiği görülür. Mimar Sinan bu süreçte, oldukça geç bir yaşta devşirilir ve bir Türk aile yanına verilmeksizin acemi oğlanlar ocağına gönderilir.

Mimar Sinan, acemi oğlanlar ocağında, yapı ve inşaat bilgileri, bilgi ve zeka seviyesi dikkate alınarak, askerlik eğitimi yanında, enderun’da eğitim görmesi sağlandı. Matematik, geometri (hendese), marangozluk, inşaat alanlarında hem ders aldı hem de dönemin mimar ve yapı ustalarının yanında, türbe, han ve çeşme inşaatlarında çalıştı.

Mimar Sinan Askerlik Hayatı

Mimar Sinan, acemi ocağı ve Enderun eğitimlerinin devam ettiği 2. Yılın sonunda, Yavuz Sultan Selim’in başlattığı doğu seferlerine katıldı. 1514’te Çaldıran, 1516 Mercidabık ve 1517 Ridaniye savaşları ile, İran, Suriye, Mısır bölgelerinin mimari özelliklerini tanıma imkanı buldu.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1521 Belgrad seferi, 1522 Rodos seferi, 1526 Mohaç muharebesi, 1533 İran seferi, 1537 Korfu, 1538 Moldovya seferlerine katıldı.

Mimar Sinan’ın askerlik hayatı incelendiğinde, daha çok, günümüzde istihkam olarak tabir edilen sınıfta görev aldığı, uzun süre, baş teknisyen olarak görev yaptığı, ordunun hareket kabiliyetini arttıracak, yol, köprü inşaatlarında, deneyim kazandığı görülür.

Mimar Sinan, aynı zamanda, savaş bölgelerinde yıkıma uğrayan binaların onarımı ve kilise benzeri dini yapıların, camiye dönüştürülmesi gibi işlerde çalıştı. Mimar Sinan bu şekilde, Balkanlar, Anadolu ve Ortadoğu’da, yüzlerce yıl boyunca farklı mimari tekniklerle yapılmış birbirinden farklı yapı tiplerini, tamir ve yeniden inşa işleriyle analiz etmiş ve mimari dehasının yapı taşlarını oluşturmuştur.

Mimarbaşı Sinan

Mimar Sinan 1539 yılında, o dönemin Mimarbaşı ve Saray Başmimarı sıfatları ile anılan “Acem Ali”nin vefatı üzerine, Mimarbaşı olarak atandı ve ordudan ayrıldı. Mimar Sinan, ölümüne kadar geçen 49 yıl boyunca bu görevi sürdürdü. Osmanlı’da mimarbaşılık makamı, Kayd-ı hayat şartıyla verilirdi yani bu makam, ömürboyu sürdürülmek üzere verilirdi. Olağanüstü bir durum ve makamın gereklerini yerine getirememe gibi şartlar ortaya çıkmadıkça azledilemezdi.

Mimar Sinan’ın ilk büyük projesi, Mimarbaşı olarak yapımına 1539’da başladığı ve 20 yılda tamamlanan Haseki Hürrem Sultan külliyesidir. Haseki Hurrem kompleksi; Cami, bir medrese, bir imaret, bir hastane ve bir okuldan oluşuyordu. (www.uztarih.com)

Şehzade Cami

Mimar Sinan ayrıca, Kanuni Sultan Süleyman’ın çocukları olan kızı Mihrimah ve oğulları Selim, Cihangir ve Mehmet içinde camiler yaptı. Süleyman ve Hürrem in oğulları Mehmet'in 21 yaşında erken ölümü üzerine Kanuni Sultan Süleyman’ın,  oğlunun gömülmesine izin vermeden 3 gün başında yas tuttuğu ve Sinan dan tüm projelerinden daha etkileyici bir cami yapmasını istediği söylenir.

Şehzade  cami bu şekilde yaptırılmıştır. Sinan için bu cami daha sonraları çıraklık dönemi eseri olarak kariyerinde yer alacaktır. Şehzade Cami, dört yarım kubbe ve çok sayıda küçük yan kubbe ile çevrili büyük bir orta kubbeye dayanan bir kare plana sahiptir.

Süleymaniye Cami

Sinan ın en etkileyici eserlerinden biri, kalfalık eserim diye belirttiği, İstabul, Eminönü’nde yer alan Süleymaniye olarak  bilinen Süleyman camidir. Süleymaniye cami aynı zamanda Osmanlı imparatorluğunun gücünü sembolize eden başlıca eserlerden biridir.

Sinan, Bizans geleneğini, 3 kıtaya yayılan ve kendi islam cami sentezini oluşturan  Osmanlı tarzıyla birleştiriyordu. 1550 yılında inşaatına başlanan yapı 7 yıllık inşa çalışmalarının sonunda, 1557 yılında bitirildi.

Caminin çekirdeği, hayranlık uyandıran, büyüleyici bir iç mekan oluşturan geniş bir kubbeden oluşmaktadır. Sinan’ın mimari yeteneklerinden biri, zorlu arazi şartları camiyi inşa etme yeteneğiydi. Kanuni Sultan Süleyman'ın ismini verdiği İstanbul'daki bu büyük ve etkileyici cami ile birlikte kusursuzluğa doğru bir adım daha attı.

Sinan  camilerin yanı sıra birçok okul, hastane, saray ve türbede yapmıştır. Beşiktaş'taki Barbaros hayrettin paşa türbesi Sinan tarafından yapılmıştır. Sinan’ın Drina nehri üzerinde yaptığı ve Sokullu Mehmet paşa ya ithaf ettiği köprü 2007 yılında Unesco tarafından “Dünya Mirası” listesine dahil edildi. Sinan, Fatih’in İstanbul’u fethi sonrası camiye çevrilen Ayasofya’ya II. Selim döneminde 1 adet ve lll.Murat döneminde 2 adet minare yapmıştır.

Selimiye Cami

2.Selim döneminde, 1569-1575 tarihleri arasında yapılmıştır. Selimiye caminde, Sinan Ayasoyfanın kubbesi kadar büyük bir kubbe yapmayı başarmış ve bu kubbe,  her zamanki dört büyük iskeleden ziyade sekiz köşeli olarak oturur ve merkezi boşluğa, yüzlerce küçük pencerelerden süzülerek geçen ışıklar sayesinde büyüleyici bir açıklık ve  muazzam  bir ferahlık hissi verir.

Selimiye  cami, merkezi kubbeli planlarının doruk noktasıdır, aralarında etkileyici gömme cepheler bulunan sekiz masif iskele üzerinde yükselen büyük merkezi kubbe. Kubbe, Türkiye'nin en büyük dört minaresi tarafından çerçevelenmiştir. Sinan büyük binalarının hepsinde ihtişam güç ve büyüklük hissini yansıtmayı başarabilmiştir.

Sinan ın tasarımlarının ortak noktası  orta alandaki geniş kubbelerdir. Sinan, daha küçük kubbelerin, yarım kubbelerin ve payandaların caminin dış cephesine çıkmasına öncülük etti ve ince ve uzun  minareleri köşelerde kullanarak tüm yapıyı bir çerçeve içine almış hissini sağladı. 

Sinan'ın en büyük üç eseri aynı zamanda  kariyeri için bir zaman çizelgesi olarak değerlendiriliyor. İstanbul'daki Şehzade Cami (çıraklık dönemi), İstanbul daki Süleymaniye Cami (yeterlilik dönemi) ve Edirne'deki Selimiye Cami. (ustalık dönemi)

Mimar Sinan Vefatı

Mimar Sinan 17 Temmuz 1588'de öldü. Özel izinle, Süleymaniye Cami'nin surlarının hemen dışında, kendi tasarladığı mezara Süleyman ve Hürrem mezarlarının yakınında gömüldü.

“Umut Ederim ki zamanın sonuna ve kıyamete kadar yaptıklarıma göz gezdirecek, temiz yürekli insanlar, çabamdaki ciddiyet ve gayreti öğrendiklerinde, insaflı bir gözle bakıp, beni hayır ve dua ile anarlar İnşallah” Koca Sinan.

Mimar Sinan’ın Eserleri

Mimar Sinan’ın kayıtlara geçen 374 adet eseri mevcuttur. Yapı cinsine göre sınıflandırıldığında: 92 adet cami, 52 adet mescit, 55 adet medrese, 7 adet darül-kurra, 20 adet türbe, 17 i adet maret, 3 adet darüşşifa, 6 adet su yolu, 10 adet köprü, 20 adet kervansaray, 36 adet saray, 48 adet hamam 8 adet mahzen, yapının adı ve yapıldığı şehrin adı belirtilerek aşağıda listelenmiştir. (www.uztarih.com)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Camiler

1. İstanbul Süleymaniye Cami, (Fatih, İstanbul)
2. İstanbul Şehzadebaşı Cami, (Fatih, İstanbul)
3. Haseki Cami, (Fatih, İstanbul)
4. Mihrimah Sultan Cami – (Edirnekapı İstanbul)
5. Mihrimah Sultan Cami – (Üsküdar İstanbul)
6. Rüstem Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
7. Sokullu Mehmed Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
8. Sokullu Mehmed Paşa Cami (Beyoğlu, İstanbul)
9. Sokullu Mehmed Paşa Cami (Büyükçekmece, İstanbul)
10. Odabaşı Cami (Fatih, İstanbul)
11. Hamamî Hatun Cami (Samatya, İstanbul)
12. Ferruh Kethüda Cami (Balat, İstanbul)
13. Kara Cami – (Sofya, Bulgaristan)
14. Kazasker İvaz Efendi Cami (Fatih, İstanbul)
15. Kılıç Ali Paşa Cami (Tophane, İstanbul)
16. Ahî Çelebi Cami (Fatih, İstanbul)
17. Ebü’l-Fazl Cami (Fatih, İstanbul)
18. Sinan Paşa Cami (Beşiktaş, İstanbul)
19. Eski Valide Cami (Üsküdar, İstanbul)
20. Ferhad Paşa Cami (Çatalca, İstanbul)
21. Drağman Yunus Cami (Fatih, İstanbul)
22. Gazi Ahmet Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
23. Hadım İbrahim Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
24. Abdurrahman Paşa Cami (Tosya, Kastamonu)
25. Molla Çelebi Cami (Beyoğlu, İstanbul)
26. Nişancı Paşa Çelebi Cami (Fatih, İstanbul)
27. Piyale Paşa Cami (Beyoğlu, İstanbul)
28. Rüstem Paşa Cami - (Fatih, İstanbul)
29. Selimiye Cami - Edirne
30. Zal Mahmûd Paşa Cami – (Eyüp, İstanbul)
31. Çavuşbaşı Cami - (Beykoz, İstanbul)
32. İskender Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
33. Şah Sultan Cami - (Eyüp, İstanbul)
34. Şehzade Cami - (Fatih, İstanbul)
35. Şehzade Cihangir Cami (Beyoğlu, İstanbul)
36. Şemsi Ahmed Paşa Cami (Üsküdar, İstanbul)
37. Osman Şah Validesi Cami (Aksaray, İstanbul)
38. Sultan Bayezîd Kızı Cami (Fatih, İstanbul)
39. Kara Ahmed Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
40. Sokullu Mehmed Paşa Cami (Havsa, Edirne)
41. Sokullu MehmedPaşa Cami (Lüleburgaz, Kırklareli)
42. Hadım İbrahim Paşa Cami (Silivrikapı, İstanbul)
43. Bali Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
44. Hacı Evhad Cami (Fatih, İstanbul)
45. Kazasker Abdurrahman Çelebi Cami (Fatih, İstanbul)
46. Mahmut Ağa Cami (Beyoğlu, İstanbul)
47. Hoca Hüsrev Cami (Van)
48. Defterdar Süleyman Çelebi Cami (Fatih, İstanbul)
49. Yunus Bey Cami (Balat, İstanbul),
50. Hürrem Çavuş Cami (Fatih, İstanbul)
51. Sinan Ağa Cami Sinan Ağa Cami
52. Süleyman Subaşı Cami (Fatih, İstanbul)
53. Kasım Paşa Cami (Beyoğlu, İstanbul)
54. Muhiddin Çelebi Cami (Fatih, İstanbul)
55. Molla Çelebi Cami (Beyoğlu, İstanbul)
56. Çoban Mustafa Paşa Cami (Gebze, İstanbul)
57. Pertev Paşa Cami (İzmit)
58. Rüstem Paşa Cami (Sapanca, Sakarya)
59. Rüstem Paşa Cami (Fatih, İstanbul)
60. Rüstem Paşa Cami (Bolvadin, Afyon),
61. Rüstem Paşa Cami (Tekirdağ)
62. Mustafa Paşa Cami (Bolu)
63. Ferhad Paşa Cami (Bolu)
64. Mehmed Bey Cami (İzmit)
65. Osman Paşa Cami (Kayseri)
66. Hacı Paşa Cami (Kayseri)
67. Cenabî Ahmed Paşa Cami (Ankara)
68. Lala Mustafa Paşa Cami (Erzurum)
69. Sultan Alaeddin Selçûkî Caminin (Çorum)
70. Abdüsselam Caminin (İzmit)
71. Kiliseden dönme Eski Cami (İznik)
72. Hüsreviye (Hüsrev Paşa)Cami (Haleb, Suriye)
73. Sultan Murad Cami (Manisa)
74. Orhan Caminin (Kütahya)
75. Kabe-i şerîfin kubbelerinin tamiri (Mekke)
76. Hüseyin Paşa Cami (Kütahya)
77. Sultan Selim Cami (Karapınar)
78. Sultan Süleyman Cami (Şam)
79. Taşlık Cami (Mahmûd Paşa için, Edirne)
80. Defterdar Mustafa Çelebi Cami (Edirne)
81. Haseki Sultan Cami (Edirne)
82. Cedid Ali Paşa Cami (Babaeski, Tekirdağ)
83. Semiz Ali Paşa Cami (Ereğli, Tekirdağ)
84. Bosnalı MehmedPaşa Cami (Sofya, Bulgaristan)
85. Sofu MehmedPaşa Cami (Bosna Hersek)
86. Mustafa Paşa Cami (Budin, Macaristan)
87. Firdevs Bey Cami (Isparta)
88. Memi Kethuda Cami (Ulaşlı)
89. Tatar Han Cami (Kırım)
90. Vezir Osman Paşa Cami (Tırhala, Yunanistan)
91. Rüstem Kethüdası Mehmed Bey Cami (Tırhala, Yunanistan)
92. Mesih Mehmed Paşa Cami (Fatih, İstanbul)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Külliyeler

1. Haseki Külliyesi (Fatih, İstanbul)
2. Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi (Fatih, İstanbul)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Darülkurralar

1. Sultan Süleyman Han Darülkurraası (Fatih, İstanbul)
2. Valide Sultan Darülkurrası (Üsküdar, İstanbul)
3. Hüsrev Kethüda Darülkurrası (Fatih, İstanbul)
4. Mehmed Paşa Darülkurrası (Eyüp, İstanbul)
5. Müftü Sa’di Çelebi Darülkurrası (Küçükkaraman)
6. Sokullu MehmedPaşa Darülkurrası (Eyüp, İstanbul)
7. Kadızade Efendi Darülkurrası (Fatih, İstanbul)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Medreseler

1. Sultan Süleyman Medresesi (Mekke)
2. Süleymaniye Medreseleri (Fatih, İstanbul)
3. Yavuz Sultan Selim Medresesi (Halıcılar Köşkünde)
4. Sultan Selim Medresesi (Edirne’de)
5. Sultan Süleyman Medresesi (Çorlu)
6. Şehzade Sultan Mehmed Medresesi (Fatih, İstanbul)
7. Haseki Sultan Medresesi (Fatih, İstanbul)
8. Valide Sultan Medresesi (Üsküdar, İstanbul)
9. Kahriye Medresesi (Fatih, İstanbul)
10. Mihrimah Sultan Medresesi (Üsküdar, İstanbul)
11. Mihrimah Sultan Medresesi (Fatih, İstanbul)
12. MehmedPaşa Medresesi (Eyüp, İstanbul)
13. MehmedPaşa Medresesi (Eyüp, İstanbul)
14. Osman Şah Validesi Medresesi (Aksaray, İstanbul)
15. Rüstem Paşa Medresesi (Fatih, İstanbul)
16. Ali Paşa Medresesi (Fatih, İstanbul)
17. Sofu MehmedPaşa Medresesi (İstanbul)
18. İbrahim Paşa Medresesi (Fatih, İstanbul)
19. Sinan Paşa Medresesi (Beşiktaş, İstanbul)
20. İskender Paşa Medresesi (Kanlıca, İstanbul)
21. Kasım Paşa Medresesi (Beyoğlu, İstanbul)
22. Ali Paşa Medresesi (Babaeski, Tekirdağ)
23. Mısırlı Mustafa Paşa Medresesi (Gebze)
24. Ahmed Paşa Medresesi (İzmit)
25. İbrahim Paşa Medresesi (Fatih, İstanbul)
26. Şemsi Ahmed Paşa Medresesi (Üsküdar, İstanbul),
27. Kapı Ağası Mahmûd Ağa Medresesi (Fatih, İstanbul)
28. Kapıağası Cafer Ağa Medresesi (Fatih, İstanbul)
29. Ahmed Ağa Medresesi (Çapa, İstanbul)
30. Hamid Efendi Medresesi (Fatih, İstanbul)
31. Malûl Emir Efendi Medresesi (Fatih, İstanbul)
32. Ümm-i Veled Medresesi (Fatih, İstanbul)
33. Üçbaş Medresesi (Fatih, İstanbul)
34. Kazasker Perviz Efendi Medresesi (Fatih, İstanbul)
35. Hacegizade Medresesi (Fatih, İstanbul)
36. Ağazade Medresesi (Fatih, İstanbul)
37. Yahya Efendi Medresesi (Beşiktaş, İstanbul)
38. Defterdar Abdüsselam Bey Medresesi (Küçükçekmece, İstanbul)
39. Tûtî Kadı Medresesi (Fatih, İstanbul)
40. Hakîm Mehmed Çelebi Medresesi (Küçükkaraman)
41. Hüseyin Çelebi Medresesi (Çarşamba)
42. Şahkulu Medresesi (İstanbul)
43. Emin Sinan Efendi Medresesi (Küçükpazar)
44. Yunus Bey Medresesi (Draman)
45. Karcı Süleyman Bey Medresesi (İstanbul)
46. Hacce Hatun Medresesi (Üsküdür, İstanbul)
47. Defterdar Şerifezade Medresesi (Kadıçeşmesi)
48. Kadı Hakîm Çelebi Medresesi (Küçükkaraman)
49. Kirmasti Medresesi,
50. Sekban Ali Bey Medresesi (Fatih, İstanbul)
51. Nişancı MehmedBey Medresesi (Altımermer’de),
52. Kethüda Hüseyin Çelebi Medresesi (Fatih, İstanbul)
53. Gülfem Hatun Medresesi (Üsküdar, İstanbul)
54. Hüsrev Kethüda Medresesi (Ankara)
55. Mehmed Ağa Medresesi (Çatalçeşme)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Türbeler

1. Yahya Efendi Türbesi (Beşiktaş, İstanbul)
2. Barbaros Hayreddin Paşa Türbesi (Beşiktaş, İstanbul)
3. Arap Ahmed Paşa Türbesi (Fındıklı)
4. Sultan Süleyman Türbesi (Fatih, İstanbul)
5. Şehzade Sultan Mehmed Türbesi (Fatih, İstanbul)
6. Sultan Selim Türbesi (Fatih, İstanbul)
7. Hüsrev Paşa Türbesi (Fatih, İstanbul)
8. ŞehzadelerTürbesi (Fatih, İstanbul)
9. Vezir-i azam Rüstem Paşa Türbesi (Fatih, İstanbul)
10. Ahmed Paşa Türbesi (Eyüp, İstanbul)
11. MehmedPaşa Türbesi ((Fatih, İstanbul)
12. Çocukları için inşa ettiği türbe,
13. Siyavuş Paşa Türbesi (Eyüp, İstanbul)
14. Siyavuş Paşanın çocukları için yapılan türbe (Eyüp, İstanbul)
15. Zal Mahmûd Paşa Türbesi (Eyüp, İstanbul)
16. Şemsi Ahmed Paşa Türbesi (Üsküdar’da),
17. Kılıç Ali Paşa Türbesi (Beyoğlu, İstanbul)
18. Pertev Paşa Türbesi (Eyüp, İstanbul)
19. Şah-ı Hûban Türbesi (Üsküdar, İstanbul)
20. Haseki Hürrem Sultan Türbesi (Fatih, İstanbul) 

Mimar Sinan’ın Yaptığı İmaretler

1. Sultan Süleyman İmareti (Süleymaniye)
2. Haseki Sultan İmareti (Mekke)
3. Haseki Sultan İmareti (Medîne)
4. Mustafa Paşa Köprüsü başında bir imaret (Edirne)
5. Sultan Selim İmareti (Karapınar)
6. Sultan Süleyman İmareti (Şam)
7. Şehzade Sultan Mehmed İmareti (Fatih, İstanbul)
8. Sultan Süleyman İmareti (Çorlu)
9. Valide Sultan İmareti (Üsküdar, İstanbul)
10. Mihrimah Sultan İmareti (Üsküdar, İstanbul)
11. Sultan Murad İmareti (Manisa)
12. Rüstem Paşa İmareti (Rodoscuk)
13. Rüstem Paşa İmareti (Sapanca, İzmit)
14. Mehmed Paşa İmareti (Burgaz)
15. Mehmed Paşa İmareti (Hafsa),
16. Mustafa Paşa İmareti (Gebze)
17. Mehmed Paşa İmareti (Bosna) (www.uztarih.com)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Darüşşifalar

1. Sultan Süleyman Darüşşifası (Fatih, İstanbul)
2. Haseki Sultan Darüşşifası (Haseki)
3. Valide Sultan Darüşşifası (Üsküdar)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Su Yolları Kemerleri

1. Bend Kemeri (Kağıthane)
2. Uzun Kemer (Kemerburgaz)
3. Mağlova Kemeri(Kemerburgaz)
4. Gözlüce Kemer (Cebeciköy)
5. Müderris köyü yakınındaki kemer (Kemerburgaz)
6. Kırık Kemer

Mimar Sinan’ın Yaptığı Köprüler

1. Büyük çekmece Köprüsü,
2. Silivri Köprüsü,
3. Mustafa Paşa Köprüsü (Meriç üzerinde)
4. Sokullu Mehmed Paşa Köprüsü (Tekirdağ)
5. Odabaşı Köprüsü (Halkalıpınar)
6. Kapıağası Köprüsü (Haramidere)
7. MehmedPaşa Köprüsü (Sinanlı)
8. Vezir-i azam Mehmed Paşa (Mostar, Bosna-Hersek)
9. Drina Köprüsü
10. Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü

Mimar Sinan’ın Yaptığı Kervansaraylar

1. Kervansaray (Fatih, İstanbul)
2. Kervansaray (Büyükçekmece)
3. Rüstem Paşa Kervansarayı (Rodosçuk)
4. Kebeciler Kervansarayı (Fatih, İstanbul)
5. Rüstem Paşa Kervansarayı (Galata)
6. Ali Paşa Kervansarayı (Bursa)
7. Ali Paşa Kervansarayı (Fatih, İstanbul)
8. Pertev Paşa Kervansarayı (Vefa)
9. Mustafa Paşa Kervansarayı (Ilgın)
10. Rüstem Paşa Kervansarayı (Sapanca, İzmit)
11. Rüstem Paşa Kervansarayı (Samanlı)
12. Rüstem Paşa Kervansarayı (Karışdıran)
13. RüstemPaşa Kervansarayı (Akbıyık)
14. Rüstem Paşa Kervansarayı (Karaman Ereğli),
15. Hüsrev Kethüda Kervansarayı (İpsala)
16. Mehmed Paşa Kervansarayı (Hafsa)
17. Mehmed Paşa Kervansarayı (Burgaz)
18. Rüstem Paşa Kervansarayı (Edirne)
19. Ali Paşa Çarşısı ve Kervansarayı (Edirne)
20. İbrahim Paşa Kervansarayı (İstanbul)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Saraylar

1. Saray-ı atîk tamiri (Beyazıt’ta),
2. Saray-ı cedîd-i hümayûn tamiri (Topkapı)
3. Üsküdar Sarayının tamiri (Üsküdar)
4. Galatasarayın eski yerine yeniden inşası (Galatasaray)
5. Atmeydanı Sarayının yeniden inşası (Atmeydanı)
6. İbrahim Paşa Sarayı (Atmeydanı)
7. Yenikapı Sarayının yeniden inşası (Silivrikapı)
8. Kandilli Sarayının yeniden inşası (Kandilli)
9. Fenerbahçe Sarayının yeniden inşası (Fenerbahçe)
10. İskender Çelebi Bahçesi Sarayının yeniden inşası (İstanbul şehir dışı)
11. Halkalı Pınar Sarayının yeniden inşası (Halkalı)
12. Rüstem Paşa Sarayı (Fatih, İstanbul)
13. MehmedPaşa Sarayı (Fatih, İstanbul)
14. Mehmed Paşa Sarayı (Fatih, İstanbul)
15. Mehmed Paşa Sarayı (Üsküdar, İstanbul)
16. Rüstem Paşa Sarayı (Üsküdar, İstanbul)
17. Siyavuş Paşa Sarayı (Üsküdar, İstanbul)
18. Siyavuş Paşa Sarayı (Üsküdar, İstanbul)
19. Siyavuş Paşa Sarayı (Üsküdar, İstanbul)
20. Ali Paşa Sarayı (İstanbul)
21. AhmedPaşa Sarayı (Atmeydanı)
22. Ferhad Paşa Sarayı (Bayezîd civarı)
23. Pertev Paşa Sarayı (Vefa Meydanı)
24. SinanPaşa Sarayı (Atmeydanı)
25. Sofu Mehmed Paşa Sarayı (Hocapaşa)
26. Mahmûd Ağa Sarayı (Yenibahçe)
27. Mehmed Paşa Sarayı (Yergöğ)
28. Şah-ı Hûban Kadın Sarayı (Kasımpaşa)
29. Pertev Paşa Sarayı (İstanbul şehrin dışı)
30. Ahmed Paşa Sarayı (İstanbul şehrin dışı)
31. Ahmed Paşa Sarayı (Taşra Çiftlik)
32. Ahmed Paşa Sarayı (Eyüp, İstanbul)
33. Ali Paşa Sarayı (Eyüp, İstanbul)
34. Mehmed Paşa Sarayı (İstanbul şehrin dışı)
35. Mehmed Paşa Sarayı (Bosna)
36. Rüstem Paşa Sarayı (İskender Çelebi Çiftliği)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Mahzenler

1. Buğday mahzeni (Galata Köşesi)
2. Zift Mahzeni (Tersane-i Amire)
3. Anbar (Fatih, İstanbul)
4. Anbar (Has Bahçe Yalısı)
5. Mutbak ve kiler (Fatih, İstanbul)
6. Mahzen (Unkapanı)
7. İki adet anbar (Cebehane yakını)
8. Kurşunlu Mahzen (Tophane)

Mimar Sinan’ın Yaptığı Hamamlar

1. SultanSüleyman Hamamı (Fatih, İstanbul)
2. Sultan Süleyman Hamamı (Kefe)
3. Üç Kapılı Hamam (Fatih, İstanbul)
4. Üç Kapılı Hamam (Üsküdar Sarayında)
5. Haseki Sultan Hamamı (Fatih, İstanbul)
6. Haseki Sultan Hamamı (Fatih, İstanbul)
7. Haseki Sultan Hamamı (Yahudiler için)
8. Valide Sultan Hamamı (Üsküdar, İstanbul)
9. Valide Sultan Hamamı (Karapınar)
10. Valide Sultan Hamamı (Cibali Kapısında)
11. Mihrimah Sultan Hamamı (Fatih, İstanbul)
12. Lütfi Paşa Hamamı (Yenibahçe)
13. Mehmed Paşa Hamamı (Galata)
14. Mehmed Paşa Hamamı (Edirne)
15. Kocamustafapaşa Hamamı (Yenibahçe)
16. İbrahim Paşa Hamamı (Fatih, İstanbul)
17. Kapıağası Yakub Ağa Hamamı (Fatih, İstanbul)
18. Sinan Paşa Hamamı (Beşiktaş’ta)
19. Molla Çelebi Hamamı (Fındıklı’da
20. Kaptan Ali Paşa Hamamı (Tophane)
21. Kaptan Ali Paşa Hamamı (Fenerkapı)
22. Müfti Ebüssü’ûd Efendi Hamamı (Macuncu Çarşı)
23. Mîrmiran Kasımpaşa Hamamı (Hafsa)
24. Merkez Efendi Hamamı (Yenikapı dışında)
25. Nişancı Paşa Hamamı (Eyüp, İstanbul)
26. Hüsrev Kethüda Hamamı (Ortaköy, İstanbul)
27. Hüsrev Kethüda Hamamı (İzmit)
28. Hamam (Çatalca)
29. Rüstem Paşa Hamamı (Sapanca)
30. Hüseyin Bey Hamamı (Kayseri)
31. Sarı Kürz Hamamı (İstanbul)
32. Hayreddin Paşa Hamamı (Zeyrek)
33. Hayreddin Paşa Hamamı (Fatih, İstanbul)
34. Yakub Ağa Hamamı (Fatih, İstanbul)
35. Haydar Paşa Hamamı (Zeyrek)
36. İskender Paşa Hamamı
37. Odabaşı Behruzağa Hamamı (Fatih, İstanbul)
38. Kethüda Kadın Hamamı (Akbaba’)
39. Beykoz Hamamı (Beykoz, İstanbul)
40. Emir Buharî Hamamı (Edirnekapı dışında)
41. Hamam (Eyüp, İstanbul)
42. Dere Hamamı (Eyüp, İstanbul)
43. Salih Paşazade Hamamı (Yeniköy)
44. Sultan Süleyman Hamamı (Mekke)
45. Hayreddin Paşa Hamamı (Fatih, istanbul)
46. Hayreddin Paşa Hamamı (Fatih, İstanbul)
47. Rüstem Paşa Hamamı (Yalova)
48. Valide Sultan Hamamı (Üsküdar, İstanbul) (www.uztarih.com)