GÖBEKLİ TEPE TARİHİ DEĞİŞTİREN KEŞİF

Göbekli tepe

Göbekli Tepe de ortaya çıkarılan, dünyanın en eski tapınaklarını barındıran bir kült alan. Göbekli Tepe bu güne kadar bildiğimiz tarih çizgisini değiştiren bir keşif oldu. Neolitik arkeolojik kalıntıların yer aldığı bölge 1960'lı yıllarda bir höyük olarak belirlendi. Göbekli Tepe’de yer alan anıtsal kült yapıların varlığı ancak 1994 yılında Heidelberg Üniversitesinden Klaus Schmidt tarafından bölgede yapılan çalışmalarla anlaşılmış ve 1995 yılında kapsamlı kazılara başlanmıştır.

Göbekli Tepe nerede, Göbekli Tepe’ye nasıl gidilir

Türkiye, Güney doğu Anadolu bölgesinde, Şanlı Urfa sınırları içinde yer alan Göbekli tepe, şehir merkezinin 15 km kuzey doğusunda, Güzelyurt, Dağeteği ve Örencik bölgelerinin arasında yer alan bölgededir.

Göbekli Tepe lokasyon Google map:: https://goo.gl/maps/gMXiwNBJj9U2 

Göbekli Tepe adres: Dağeteği Mahallesi, 63290 Haliliye / Şanlıurfa

Göbekli Tepe’de bulunan heykel ve kabartmalar, Şanlı Urfa Arkeoloji ve Mozaik müzesinde sergileniyor. Göbekli Tepe 2018 nisan ayında yeniden ziyarete açılacak. Ziyaret planı yapanların Şanlıurfa’daki müzeyi de gezmeleri tavsiye olunur.

Göbekli Tepe kült alanında yer alan yapılar

Modern uygarlığın nasıl başladığına ilişkin bugüne kadar yapılan kronoloji doğru olsaydı, Göbekli Tepe var olmamalıydı. Ancak, mevcut ve yaklaşık 12.000 yıldır var. Kült alanda 20 kadar tapınak bulunuyor bunların en yenisi 10.000 yıllık. Şu ana kadar kazılarak açığa çıkarılmış tapınak sayısı 6.

Bulgular gösteriliyorki bundan yaklaşık 9.000 yıl önce, Göbekli Tepe’de yer alan tapınaklar insanlar tarafından sistematik bir şekilde üzeri toprakla örtülerek gömülmüş ve bu şekilde yapay bir tepe oluşmuş.

Tapınaklar T şeklinde dikili taşlarla çevrili. Her tapınakta 2 adedi daha büyük boyutta ve merkezde yer alacak şekilde 10-12 adet dikilitaş var. Dikilitaşların en büyüğü 15-16 ton ağırlığında. Taşlar yuvarlak planda dizilmiş, etrafları taşlarla örülerek duvar oluşturulmuş.  Göbekli Tepe’de yer alan T şeklindeki taşların bazıları 7 metre yüksekliğinde Dikme taşların üzerinde; aslan, boğa, domuz, tilki, yılan gibi hayvan kabartmaları bulunuyor.

Göbekli Tepe, UNESCO Dünya Mirasları listesine aday gösterilmiştir. (www.uztarih.com)

Göbekli Tepe Yaklaşık 12.000 yaşında, ancak 9.000 Yıl önce Terk Edildi

Göbekli Tepe de kült yapılarının paleolitik çağa kadar uzandığı tahmin ediliyor, kült alandaki en eski tapınakların Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ olarak kabul edilen dönemde (MÖ. 9.600 – 7.300) ayakta olduğu belirlendi. En üst katmanda yer alan tapınakların 10.000 yıl önce gömüldüğü ve bölgenin 9000 yıl önce terk edildiği belirlendi.

Göbekli Tepe bildiğimiz tarihi nasıl değiştirdi

Göbekli Tepe’deki kabartma heykellerde o kadar ince bir işçilik var ki, taş veya ağaç  yordamıyla yapılmış olmaları mümkün değil. Dünya taş devrini yaşarken, burada taş heykelleri işleyebilecek metal aletler, kargılar yapılmış olması gerekir.

Henüz avcı toplumların yaşadığı, taş devri olarak adlandırılan bir dönemde bu tapınağı inşa eden insanlar 7 metre uzunluğunda 20-30 tonluk dev taşları, taş ocaklarından getirip inşa edebilmek için, yüzlerce kişiyi belki aylarca besleyebilecek bir besin tedarik zincirine sahipti. O çağda hayvancılık ve tarım henüz yoktu. Bu bağlamda hayvancılık veya ilk tarım faaliyetlerinin Göbekli Tepe’de başlamış olması muhtemel.

Dünyanın geri kalanı henüz çanak çömlek yapmayı bilmezken ki bu yüzden o döneme çanak çömleksiz neolitik çağ denirdi, Göbekli Tepe’de 140 litre sıvı biriktirme hacmine sahip, kireç taşına oyulmuş bira varilleri bulundu

Tarım öncesi avcı toplayıcı toplum döneminde Göbekli Tepe ‘de muhtemelen bira benzeri bir içki yapılmak üzere buğday tarımı yapılabildiği, belkide dini ayin ve şölen dönemlerinin hasatlara göre periyodik gerçekleştiği ve yılın belli aylarında hem ayin ve şölenler hem de inşa işleri için 200 kilometrelik bir dairede yer alan avcı toplulukların Göbekli Tepe’ye geldiği tahmin ediliyor.

Göbekli tepe deki yapıların kült ve inanç merkezi olarak kullanılıyor olması. Tarım toplumu, yerleşik hayat, şehir devletleri ve din arasında daha önce kurgulanan dizilimin ve etkileşimin yapısına uymuyor. Bu konuda ciddi tartışmalar farklı savlar ortaya çıktı.

Binlerce yıl sonra yapılan piramit ve tapınaklar için köle işçiler kullanıldığını, usta kalfa çırak zincirinde zanaatçı takımın varolduğunu, matematik ve geometri bilen, o dönemin mühendislerinin yıllarca işin başında olduklarını ve tüm bunların totaliter şehir devletleri veya imparatorlukların ekonomi ve insan gücü birikimleri ile yaptıklarını biliyoruz.

O dönem dünyanın diğer bölgelerinde bulunmuş mağara resimleri ve kaya oyuntuları genel olarak av sahnelerini betimliyordu, insanlar hayvanlar veya savaş sahneleri ile topluca betimleniyordu. Göbekli Tepe’de bulunan kabartma ve heykeller çağının ötesindedir ayrıca tek başına insan heykeli, bir kadının, çocuk doğurma anını betimleyen duvar resmi, o bölgedeki toplumun, insanı, artık doğa ve hayvanlardan ayrı sembolize ettiğini gösteriyor. (www.uztarih.com)

Göbekli Tepe kült alanında yer alan tapınaklar günümüze nasıl ulaşmış

Göbekli Tepe, kült alanını oluşturan yapılar, arkeologların, yapıların orijinal durumlarına benzer bir şekilde inceleyebilmesine imkan tanıyacak biçimde, inanılmaz derecede iyi korunmuştur. Göbekli Tepe'nin dikkat çekici muhafaza edilebilmesinin ana sebebi, bu yapıların her biri toprakla örtülerek kapanmak suretiyle çeşitli katmanlar halinde gömülü kalmasıdır.

20 kadar tapınağın farklı dönemlerde gömülmesinin sebebi belki de avcı topluluklar için belirli bir periyot veya olaylar sonucunda tapınakların gömülmesinin bir inanış biçimi olmasıdır. Ancak kesin olan bir şey var ki 9000 yıl önce bu bölgede hayvan popülasyonunun azalması ve bitki örtüsünün kaybolması sonucu, bölge terk edilmiş, en kötü ihtimalle ter eden son avcı topluluklar, en üst katmandaki yapıları toprakla örttü.

Göbekli Tepe kült alanındaki yapıların günümüze dek bu derece sağlam ulaşabilmesinin bir diğer sebebi, bölgedeki kuru hava ve iklimin, toprak altındaki bu yapıların bozulmasını engellemiş olmasıdır.

Dünyanın En Eski Taş Yapıtları ve Tapınakları

• Göbekli Tepe deki ilk kült alanda yer alan tapınaklar MÖ. 10.000 yılında inşa edilmiş
• Malta’da yer alan “The Ġgantija temples” MÖ 3600 yılında inşa edilmiş.
• İngiltere’deki Stonehedge MÖ 3000 yılında inşa edilmiş.
• En eski Mısır piramidi "Sakkara" MÖ 2620 de inşa edilmiş.
• En eski Yunan tapınağı, Girit adasında yer alan Palace of Knossos MÖ 1900 yılında inşa edilmiş.

Listedeki tapınakların tarihleri ile karşılaştırıldığında, Göbekli Tepe gerçekten çok eski, üstelik tapınaktaki kabartma ve heykellerdeki ustalık, sadece yontulmuş kayadan ibaret Stonehedge ile karşılaştırılamayacak ustalıkta.

Göbekli Tepe, medeniyetin başlangıcı kabul edilen Sümer'in dönemini ve yazının icadından 6000 yıl önceki bir zaman dilimine ait. (www.uztarih.com)

Göbekli Tepe'nin inşaası - Building Göbekli Tepe

Göbekli Tepe Mimarisi

Göbekli Tepe'nin tüm dünya medeniyetleri ve benzeri eserlerden çok daha yaşlı olması bir yana.  İnşaat kalitesi ve mimari üslubu, onu arkeoloji dünyası için sarsıcı bir keşif haline getirdi. Göbekli Tepe'de görülen işçilik, zamanın binlerce yıl önündeydi. Böyle bir çaba için gerekli olan insan gücü, mühendislik ve proje yönetimi, insan uygarlığının o zamanki seviyesiyle örtüşmüyor. Göbekli Tepe'nin varlığı, arkeologları medeniyetin gelişim evreleri ve kronolojisini yeniden düşünmeye zorlamıştır.

Göbekli Tepe inşaat ve mühendislik yönü

Göbekli Tepe'yi inşa etmek için gereken çaba, onu modern standartlarla bile devasa bir inşaat projesi haline getirdi. Ağırlıkları 10 ila 60 ton arası değişen taş kütlelerin taşınması üst üste yerleştirilmesi gibi işlemelerden bahsediyoruz.

Büyük tapınakları inşa etmek için yüzlerce insana ihtiyaç duyulacaktı ve avcı topluluklarda mevcut olmayan bir hiyerarşi ve iş bölümü gerektiriyordu. Ayrıca, sofistike bir toplumsal yapı olmadan önceden kurulması mümkün olmayan ciddi bir organizasyona ihtiyaç duyulacaktı. Göbekli Tepe’yi bir inşaat projesi olarak ele alırsak. Avcı toplayıcı toplumların bunu başarmış olması tüm ezberleri bozuyor.

Göbekli Tepe nasıl bulundu

Göbekli Tepe aslında 1960 ‘lı yıllarda keşfediliyor ancak başlangıçta bunların mezar kalıntıları olduğu düşünülüyor. Aslında, yanlışlıkla bir "orta çağ mezarlığı" olarak değerlendirildi ve içeriğinin önemli olmayacağı düşünülerek bir kazı çalışması yapılmadı. 1994 yılında bölgede yapılan yüzey incelemeleri ve bulunan bazı kalıntılar tahmin edildiğinden çok daha eski bir döneme ait yapılara işaret ediyordu. Arazi sahiplerinden izin alınarak. Alman arkeolog olan Klaus Schmidt’in çabalarıyla başlayan kazı ve restorasyon çalışmaları hala devam ediyor. Klaus Schmid, Göbekli Tepe’nin büyüklüğü ve önemi anlaşıldığında, herhalde ben burada ölürüm diyerek, arkeolojik çalışmaların yıllarca süreceğini öngörmüştü. Klaus Schmidth 2014 yılında öldü.

Taşların Birçoğu, Yüksek Kalitede Hayvan Çizimleri ve Oymalarıyla Süslü

Göbekli Tepe tapınaklarını oluşturan taşlar hem büyüklükleri hem de bir araya getirilişindeki maharetle etkileyicidir. Bununla birlikte, taşların birçoğunda da önemli sanatsal ustalığa ve değere sahip çizimler ve kabartma heykeller bulunmaktadır. Merkezi sütunların çoğu hayvan çizimleri ile süslüdür ve bazıları direğin yüzeyine oyulmuş karmaşık hayvan heykellerine bile sahiptir. Bu sanatın kalitesi bile zamanının ötesinde görünüyor ve kesinlikle mağara resimleri ve kaya kabartmaları ile karşılaştırılamayacak seviyede. (www.uztarih.com)

Göbekli Tepe 20'den Fazla tapınağı içeren bir kült alanı

İlk başta, Göbekli Tepe'nin yeri tekil bir tapınak yapımı olarak düşünülmüştür. Bununla birlikte, zaman geçtikçe, alanın aslında oldukça büyük olduğu ve tamamen tapınaklarla kaplandığı keşfedildi. Arkeologların kazdıkları her yerde, başka bir tapınak ortaya çıkmış gibi görünüyordu. Her biri benzer bir tasarımla inşa edilmiş, ancak biraz farklı özelliklere sahip olan, ortaya çıkarılan 20'den fazla yapı  bulunmaktadır. Yapıların 2000 yıla dağılan bir dönemde farklı aralıklarla yapıldığını düşünmek, binlerce yıl süren bir inanç ve kültürün aynı bölgede varolduğunu bize gösteriyor.

Göbekli Tepe’de Yapı tabakaları ve dönemleri

Kazı çalışmalarıyla Göbekli Tepe’deki yapıların dört tabaka halinde farklı tarih aralıklarında yapıldığı tespit edilmiştir.

1.tabaka: Yüzey Dolgusu, yani kült alanı örten toprak tabaka

2.tabaka: Dikilitaş Köşeli yapılar (MÖ 8000-9000)

3.tabaka: Yuvarlak Oval yapılar (MÖ 9000)

4.tabaka: dairesel yapılar (MÖ 9000-10000)

Göbekli Tepe Buz Devri Sonunda Avcı Toplayıcılar Tarafından Oluşturuldu

İnsanlık, son büyük buzul çağının sona ermesiyle yalnızca av ve yiyecek toplama hayatının gerisinde kaldı. Bundan önce, gıda insanlara yarı göçebe bir yaşam tarzından başka bir şey yaşamasına izin vermek için çok azdı. Göbekli Tepe'nin son buzul çağının sonuna gelindiğinde ya da daha önce inşa edildiği gerçeğini bu kadar dikkate değer kılan şey buydu. İnsanoğlu neredeyse kesinlikle avlanmakta ve toplanmaya başlamıştı; bu da bir grup avcı-toplayıcının Göbekli Tepe'deki muazzam yapıları inşa edecek kadar organize ve istikrarlı bir şekilde oldukları anlamına geliyor.

Göbekli Tepe'nin keşfi, medeniyetin şafağı konusundaki anlayışımızı ve özellikle de tarımın oynadığı rolü değiştirmek için bir potansiyele sahiptir. İnsanlık tarihi, toprağı ekmeyi ve çiftçilik yapmayı öğrendiğinde, kalıcı insan yerleşimlerinin ilk ortaya çıktığı, avlanmaya ve toplama ile beslenmekten daha istikrarlı bir yaşam sürmelerinin bu şekilde mümkün olabildiği düşüncesi ile yazılmıştır. Bununla birlikte, Göbekli Tepe'nin yapımı, tarımsal uygulamaların gelişiminden, ilk yerleşkelerden, köylerden önce gerçekleşti.

Göbekli Tepe En Eski Din ve İnanç merkezi

Göbekli Tepe ‘deki kazılardan elde edilen yeni kanıtlar, Schmidt'in medeniyet ve tarım arasında kurduğu bilinenden farklı denklemi destekliyor. 

Ancak arkeologlarca, Göbekli Tepe'nin varlığı ve yapılma amacı ile ilgili herkesin uzlaştığı bir ortak görüş yok. sadece bu yapıların bulunduğu kült alanın bölgesel bir toplanma yeri olduğunda hem fikirler.

Sitede çalışan bir Alman Arkeoloji Enstitüsü Arkeoloğu Jens Notroff, "O zaman, insanlar gen havuzunu zenginleştirmek ve bilgi alışverişinde bulunmak için düzenli olarak toplanma ihtiyacındaydı" şeklinde fikrini dile getiriyor.

Nitekim, Göbekli Tepe'de taşlara oyulmuş sütun, sembol ve mimarinin varyasyonları, 125 kilometre uzaktaki yerleşimlerde bulunmuş. Yaklaşık 100 km mesafedeki Adıyaman'da bulunan ve şu an Adıyaman müzesinde sergilenmekte olan 9500 yıllık bir tanrıça heykeli, Göbekli Tepe'deki heykellerle karakteristik benzerlikler taşıyor. (www.uztarih.com)