KLONLAMA ÇALIŞMALARI, İNSAN KLONLAMA VE ETİK SORUNLAR

Klonlama

Klonlama alanındaki çalışmaların 1950’li yıllara dayanması ve aslında ilk klonlamanın 1958 yılında bir kurbağa yavrusunun klonlanmasıyla gerçekleşmiş olmasına rağmen, klonlamanın dünya genelinde popüler bir konu haline gelmesi, 1996 yılında İskoçya’da klonlanan ve Dolly adı verilen koyun ile olmuştur.

Son olarak Çin'de klonlanan makak cinsi maymunlar, ilk kez primat cinsi bir hayvanın başarıyla klonlanması anlamına geliyor ve bu, insan klonlanmasına giden yolda önemli bir adım olarak kabul ediliyor.

Yetişkin hayvanların klonları, somatik hücre nükleer transferi adı verilen bir süreçle oluşturulur. Bu süreçte, bir hücrenin çekirdeği çıkarıldı ve çekirdeği çıkarılan bir yumurta hücresine yerleştirildi. Somatik bir hücre, cinsiyet hücresi dışındaki herhangi bir vücut hücresidir.

Klon nedir? klonlama nedir?

Klonlama terimi, biyolojik bir varlığın genetik olarak aynı kopyalarını üretmek için kullanılabilecek bir dizi farklı işlemi tanımlar. Kaynak hücreye sahip canlı ile aynı genetik yapıya sahip, kopyalanan canlıya klon denir.

Teknik olarak: Moleküler biyoloji ile DNA dizisine eş bir DNA oluşturmak, kaynak bir hücreden hücre bölünmesi ile aynı genetik özelliklere sahip birden fazla hücre elde etmek.

Bilim adamları bugüne kadar, genler , hücreler , dokular, köpek, koyun gibi hayvanlar ve son olarak maymun dahil çok çeşitli biyolojik materyalleri klonladılar.

Klonlama doğal bir yöntemmidir ?

Doğada, bakteriler gibi bazı bitkiler ve tek hücreli organizmalar, eşeysiz üreme ile çoğalırlar. Eşeysiz üreme sonucu ortaya çıkan organizma, ana organizmayla tamamen aynı özelliklere sahip bir genetik kopyadır. Bu anlamda klonlama eşeysiz üreme yönteminin hayvanlara uygulanmasından ibarettir.

Klonlar, insanlar ve diğer bazı memelilerde görülen ikizler gibidir.  İkizler döllenmiş bir yumurtanın bölünmesi sonucu oluşur ve neredeyse aynı DNA taşıyan iki veya daha fazla embriyo oluşur. Özdeşleşmiş ikizler birbirleri ile neredeyse aynı genetik yapıya sahiptir, ancak genetik olarak her iki ebeveynden de farklıdırlar.

Klonlama yöntemleri nelerdir?

Klonlamada kullanılan 3 metod vardır:

Gen Klonlama - Moleküler klonlama: DNA moleküllerinin kromozomlardaki özdeş kopyalarının oluşturulmasıdır. Bu klonlama tipine gen klonlaması da denir.

Üreme amaçlı klonlama - Organizma Klonlama: Organizma Klonlama, bütün bir organizmanın özdeş bir kopyasını yapmakla ilgilidir. Bu klonlama türüne üreme klonlaması denir. Klonlama denince akla gelen ve kamu oyunu meşgul eden klonlama yöntemi budur, Dolly dahil çeşitli hayvan klonları bu yolla üretilmiştir.

Tedavi amaçlı klonlama - Terapötik klonlama: insan embriyolarının kök hücrelerin üretimi için kopyalanmasıdır. Bu hücreler, çeşitli hastalıkları tedavi etmek için kullanılabilir. Bu yöntem insan klonlamak için değil, insan vücudunda oluşan hasar ve hastalıkların tedavisi amacıyla kullanılmaktadır.

Genler nasıl klonlanır?

Araştırmacılar, rutin olarak çalışmak istedikleri genlerin kopyalarını çıkarmak için klonlama tekniklerini kullanıyorlar. Prosedür, genellikle "yabancı DNA" olarak anılan bir organizmadan, vektör olarak adlandırılan bir taşıyıcının genetik materyaline bir gen eklemekten ibarettir. 

Vektör örnekleri, bakteriler tarafından taşınan küçük DNA çevreleri olan bakteri, maya hücreleri, virüsler veya plazmidleri içerir. Gen eklendikten sonra, vektör çoğalmaya yol açan laboratuvar koşullarına yerleştirilir, bu şekilde gen pek çok kez kopyalanabilir.

Hayvanlar nasıl klonlanır?

Üreme klonlamasında, araştırmacılar , kopyalamak istedikleri bir hayvandan, cilt hücresi gibi olgun bir somatik hücre alırlar . Daha sonra donör hayvanın somatik hücresinin DNA'sını kendi DNA içeren çekirdeği çıkarılan bir yumurta hücresine veya oosit hücresine aktarırlar.

Bilim adamları somatik hücreden alınan DNA'yı boş yumurtaya iki farklı yolla ekleyebilirler. Birinci yöntemde, somatik hücrenin DNA içeren çekirdeğini bir iğne ile çıkarır ve boş yumurtaya enjekte eder. İkinci yöntemde ise, tüm somatik hücreyi boş yumurta ile kaynaştırmak için bir elektrik akımı kullanırlar.

Her iki proseste yumurtanın test tüpünde bir erken evre embriyo haline gelmesine izin verilir ve daha sonra taşıyıcı anne vazifesi görecek yetişkin bir dişi hayvanın rahmine yerleştirilir.

Nihayetinde, yetişkin bir dişi, somatik hücrenin bağışlandığı hayvanla aynı genetik yapıya sahip bir hayvanı doğurur. Bu yöntem sonucu dünyaya gelen hayvana klon denir. 

Üreme klonlaması, en ünlü klonlanmış organizma olan Dolly de olduğu gibi, klonlanmış embriyonun gelişimine izin vermek için vekil bir annenin kullanılmasını gerektirebilir.

Bu güne kadar Hangi hayvanlar klonlandı?

İlk klonlanan canlı 1958 yılında klonlanan bir kurbağa yavrusudur. 5 yıl sonra  1963'te bir sazan balığı klonlandı.

Son 50 yılda bilim adamları, çeşitli teknikler kullanarak geniş bir hayvan yelpazesinde klonlama deneyleri gerçekleştirdiler. 1979'da araştırmacılar, test tüpünde fare embriyolarını klonlayarak ilk genetik olarak özdeş fareleri ürettiler ve daha sonra ortaya çıkan embriyoları yetişkin dişi farelerin rahimlerine yerleştirdiler. 

Bundan kısa bir süre sonra araştırmacılar, genetik açıdan aynı olan ilk inekleri, koyunları ve tavukları, erken bir embriyodan alınan bir hücrenin çekirdeğini, çekirdeğinden boşaltılan bir yumurtaya aktararak ürettiler.

Bununla birlikte, araştırmacılar, yetişkin bir hayvandan alınan olgun (bedensel) bir hücreden ilk memeli klonlama 1996'da  276. Başarısız denemenin ardından mümkün olabildi. İskoç araştırmacılar 6 yaşındaki koyunun meme hücresinden, kuzu Dolly'yi üretti. İki yıl sonra, Japonya'daki araştırmacılar, tek bir inekten sekiz buzağı klonladı ancak sadece dördü hayatta kaldı.

Klonlanan maymunlar "ilk kez primatlar klonlanmış oldu"

Koyun ve ineklerin yanı sıra, somatik hücrelerden klonlanan diğer memeliler arasında kedi, köpek, at, tavşan ve sıçan gibi hayvanlarda var. Son olarak 2018 yılının başlarında Çinli bilim adamları 2 adet maymun klonladıklarını duyurdular.

Çin Bilimler Akademisinden yapılan açıklamaya göre, maymunlar 2017 yılı sonlarında doğdu, haber duyurulduğu sırada 2 aylık olan Zong Zong ve Hua Hua adı verilen 2 yavru maymun, kuyruklu makak cinsi. Bu klonlamanın önemi ilk kez primat tipi canlılar klonlanmış oldu.

Klonlanmış makakların özellikle kanser gibi hastalıklara dair araştırma denek olarak kullanılabileceği düşünülmektedir.

Güney Koreli bilim adamı Dr. Whang 10 yıldan uzun süredir klonlama çalışmaları yapıyor. Sooam Biotech Research Foundation tesisinde bugüne kadar 600 den fazla köpek klonladığı biliniyor. Bu köpekler evcil hayvan sahiplerinşin talepleri, polis teşkilatı ve temel olarak Dr. Whang’ın kök hücre ve çeşitli tedavi yöntemlerine ilişkin çalışmalarında kullanılmak üzere üretilmiş

İnsan klonlama çalışmaları

İnsan klonlandığına dair pek çok şaibeli haber veya bilim dünyasının bunu başarmak üzere olduğuna dair illeri sürülen teorilere rağmen, insan klonlaması hâlâ kurgu gibi görünüyor. Şu anda kimsenin insan embriyolarını klonlamış olduğuna dair kesin bir bilimsel delil yoktur.

1998'de Güney Kore'deki bilim insanları, bir insan embriyosunu başarılı bir şekilde kopyaladıklarını iddia etti, ancak klonun sadece dört hücre hücresi olduğu zaman deney çok erken kesildi. 

2002’de Clonaid şirketi, Havva adlı bir kızı olan ilk klonlanmış insan olduğunu iddia ettikleri klon insanın doğumunu duyuran bir basın toplantısı düzenledi. Bununla birlikte, Clonaid, araştırma topluluğunun ve haber medyasının tekrar eden taleplerine rağmen, bu klonun veya onun yarattığı iddia edilen diğer 12 insan klonunun varlığını doğrulamaya yönelik hiçbir kanıt sunmadı.

2004'te Güney Kore'de Seul Ulusal Üniversitesi'nden Woo-Suk Hwang tarafından yönetilen bir grup Science dergisinde bir test tüpünde klonlanmış bir insan embriyo oluşturduğunu iddia eden bir belge yayınladı . Bununla birlikte, bağımsız bir bilimsel komite daha sonra iddiayı destekleyecek hiçbir kanıt bulamadı ve Ocak 2006'da Science , Hwang'ın iddiasının geri çekildiğini açıkladı.

Teknik açıdan, insanlar ve diğer primatları klonlamak, diğer memelilerden daha zordur. Bunun bir nedeni, hücre bölünmesi için gerekli, iğ proteinleri olarak bilinen iki proteinin primat yumurtalarında kromozomlara çok yakın olmasıdır. Sonuç olarak, donör çekirdeği için yer açmak için yumurta çekirdeğinin çıkarılması da, hücre bölünmesine müdahale ederek iğ proteinlerini kaldırır. 

Kedi, tavşan ve fareler gibi diğer memelilerde, iğ proteinleri yumurta boyunca yayılır. Böylece, yumurta çekirdeğinin çıkarılması iğ proteinlerinin kaybına yol açmaz. 

Buna ek olarak, bazı boyalar ve yumurta çekirdeğini çıkarmak için kullanılan ultraviyole ışığı primat hücrelere zarar verebilir ve büyümesini önleyebilir.

İnsan klonlanması üzerine şüphesiz en büyük tartışma din tabanlı gerçekleşiyor. Bir araştırma laboratuarında yaratılan insanların tanrı ile aralarında nasıl bir bağ olacak. Ahlaki ve hukuki açıdan ise bu insanların birey olarak haklarını kim nasıl temsil edecek.

Çeşitli hastalıklar için denek ya da organ donörü olarak insan klonlamak ne derece ahlaki olabilir.

Embriyonik kök hücreler: Tıbbi insan klonlaması

Klonlanmış embriyolar, gövde içinde yeni kalp kası, kemik, beyin dokusu veya diğerpek çok hücre türünü yapabilen bir kök hücre kaynağı olarak kullanılabileceği düşünlüyor.

Ancak araştırmacılar, kök hücrelerle ilgili kolanlama haricinde farklı yöntemlerle yürütülen pek çok çalışma olduğunu ve bunlarla klonlamaya kıyasla, daha kolay, daha ucuz ve başarı şansı daha yüksek sonuçlara ulaşılabileceğini belirtiyor

Pek çok çevre, insan embriyolarına yönelik çalışmaların etik olmadığını ve bu konuda uluslararası geçerliliği olan kurallar ve yasaklar getirilmesi egrektiğini dile getiriyor.

Kök hücreler tıbba yönelik büyük umutlardan biridir. Yeni doku oluşturmak, kalp krizinden kaynaklanan hasarları iyileştirebilir veya kopmuş bir omuriliği onarabilir. Bilindiği züere bunlar şu an tamiri ve tedavisi çoğu zaman mümkün olmayan problemlerden sadece birkaçı

Bağışlanan embriyolardan alınmış kök hücreler kullanılarak insanların görme yeteneğini iyileştirmek için yapılan denemeler zaten var. Bununla birlikte, bu bağışlanan hücreler çok nadir örnekler dışında hastalarla eşleşmiyor, bu nedenle

Klonlanmış hayvanlar birbirine benzermi?

Klonlar her zaman aynı görünmüyor. Her ne kadar klonlar aynı genetik materyali paylaşıyorsa da çevre de organizmanın nasıl ortaya çıktığı konusunda büyük rol oynamaktadır.

Örneğin, klonlanacak ilk kedi olan Cc, annesinden çok farklı görünen dişi kahverengi bir kedidir. Farklılığın açıklaması, kedilerin katlarının renginin ve deseninin sadece genlerle ilişkilendirilememesidir. 

Dişi kedinin (iki X kromozomu olan) her hücresinde X kromozomunun inaktive edilmesini içeren bir biyolojik fenomen (bkz. Cinsiyet kromozomu ) hangi kat renk genlerinin kapatılıp açıldığını belirler. Rastgele ortaya çıkmış gibi görünen X inaktivasyonunun dağılımı kedi katının görünümünü belirler.

Klonlanmış hayvanların faydaları ve kullanım alanları nelerdir?

Üreme klonlaması, araştırmacıların ilaç ve tarım alanlarında potansiyel faydalar sağlayacak şekilde hayvan kopyaları oluşturmalarını sağlayabilir.

Örneğin, Dolly'yi klonlamış olan aynı İskoç araştırmacıları, kan pıhtılaşması için gerekli olan bir insan proteini içeren süt üretmek için genetik olarak modifiye edilmiş diğer koyunları klonlamışlardı. Umut, bir gün bu proteinin sütten arındırılabilmesi ve kanı düzgün pıhtılaşmayan insanların bununla tedavi edilebilmesiydi. 

Klonlanmış hayvanların bir diğer olası kullanımı, yeni ilaçların ve tedavi stratejilerinin test edilmesidir. İlaç testi için klonlanmış hayvanların kullanılmasının en büyük avantajı, bunların genetik olarak özdeş olmasıdır; bu da, ilaçlara verdikleri yanıtların, farklı genetik makyajlı hayvanlarda görüldüğü gibi değişken olmaktan ziyade tek biçimli olması gerektiği anlamına gelir.

Birçok bağımsız bilim insanı ve klonlama uzmanıyla görüştükten sonra ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) Ocak 2008'de sığır, domuz ve keçi gibi klonlanmış hayvanların et ve sütlerinin klonlanmamış hayvanlardan daha güvenli olduğuna karar verdi. FDA eylemi, araştırmacıların artık yüksek süt üretimi veya yağsız et gibi istenen özelliklere sahip hayvanların kopyalarını çıkarmak için klonlama yöntemleri kullanmakta özgür oldukları anlamına geliyor. 

Bununla birlikte, klonlama hala çok pahalı olduğu için klonlanmış hayvanlardan gelen gıda ürünlerinin aslında süpermarketlerde görünmesi yıllar alabilir.

Başka bir uygulama, nesli tükenmekte olan veya muhtemelen nesli tükenmiş hayvan türlerini oluşturmak için klonlar yaratmaktır. 2001'de araştırmacılar nesli tükenmekte olan bir türün ilk klonunu üretti: Guar olarak bilinen bir Asya öküzü türü. Maalesef, bir vekil annesi içinde gelişen bebek guar, doğumundan sadece birkaç gün sonra öldü. 2003 yılında, Banteg adı verilen ve nesli tükenmek üzere olan bir öküz türü başarılı bir şekilde klonlandı. 

Kısa süre sonra, üç Afrika vahşi keçisi, bir DNA kaynağı olarak dondurulmuş embriyolar kullanılarak klonlandı. Bazı uzmanlar, klonlamanın, nesli tükenecek birçok türü kurtarabileceğini düşünse de, bazıları klonlamanın, türlerin hayatta kalması için gerekli olan genetik değişkenliği olmayan genetik açıdan özdeş bir birey popülasyonu ürettiğini ve bu popülasyonların doğa şartlarına, hastalılara ve diğer değişkenlere yenik düşeceğini savunuyor.

Klonlanan hayvanların dezavantajları nelerdir?

Üreme klonlaması çok verimsiz bir tekniktir ve çoğu klonlanmış hayvan embriyosu sağlıklı bir şekilde kalamaz ve normalden daha az yaşar. Örneğin, Dolly, toplam 277 klonlanmış embriyodan canlı olarak doğan tek klondu ve normal bir koyunun yaşaması gerekenin yarısı kadar bir ömrü oldu. Güvenlikle ilgili endişelerle birlikte bu çok düşük verimlilik, üreme klonlamasının uygulanmasına ciddi engel teşkil eder.

Araştırmacılar koyun ve klonlanmış diğer memelilerde bazı olumsuz sağlık etkileri gördüler. Bunlar, doğum büyüklüğünde bir artış ve hayati organlarda (karaciğer, beyin ve kalp gibi) çeşitli kusurlar içerir. Diğer sonuçlar prematür yaşlanma ve bağışıklık sistemi ile ilgili problemleri içerir. Bir diğer potansiyel problem, klonlanmış hücrenin kromozomlarının göreli yaşı üzerine odaklanmaktadır. 

Hücreler normal bölünmeler boyunca geçer, kromozomların telomer denilen uçları küçülür. Zamanla, telomerler o kadar kısa olur ki hücre bölünemez ve dolayısıyla hücre ölür. Bu, tüm hücre tiplerinde görülen doğal yaşlanma sürecinin bir parçasıdır. Sonuç olarak, bir yetişkinden alınan bir hücreden yaratılan klonların normalden daha kısa okromozomları olabilir, bu da klonların kronolojisini kısaltıyor olabilir. Hücreleri kısa ömürlü hale getirir. Gerçekten de, 6 yaşındaki koyun hücresinden klonlanan Dolly, yaşı daha fazla olan diğer koyunlardan daha kısa olan kromozomlara sahipti. Dolly, altı yaşındayken öldü, ortalam koyun ömrü ise 12 yıldı.

Tedavi amaçlı Klonlama çalışmaları, Terapötik klonlama nedir?

Terapötik klonlama, bağış hücresi ile aynı DNA ile embriyonik kök hücrelerin üretilmesi amacıyla klonlanmış bir embriyo oluşturmayı içerir. Bu kök hücreler, hastalıkları anlamaya ve hastalık için yeni tedaviler geliştirmeye yönelik deneylerde kullanılabilir. Bugüne kadar, insan embriyolarının terapötik klonlama için üretildiğine dair bir kanıt bulunmamaktadır.

Embriyonik kök hücrelerin en zengin kaynağı, yumurtanın bölünmeye başlamasından sonraki ilk beş gün boyunca oluşan dokudur. Embriyo, blastosist olarak adlandırılan bu gelişim evresinde, herhangi bir hücre türüne dönüşebilen yaklaşık 100 hücrenin bir kümesinden oluşur. Kök hücreler gelişimin bu aşamasında klonlanmış embriyolardan hasat edilir, bu da embriyonun hala test tüpündeyken tahrip olmasına neden olur.

Terapötik klonlamanın olası uygulamaları nelerdir?

Araştırmacılar, bir organizmadaki hemen hemen her hücrenin tiplerini üretmek için eşsiz bir yeteneğe sahip olan embriyonik kök hücrelerini laboratuarda, yaralı veya hastalıklı dokuların yerine kullanılabilecek sağlıklı dokular oluşturmak için kullanmayı umuyorlar. 

Buna ek olarak, farklı hastalıklara sahip hayvanların veya insanların hücrelerinden türetilen klonlanmış embriyoların embriyonik kök hücre dizilerinin incelenerek hastalığın moleküler nedenleri hakkında daha fazla bilgi edinmek mümkün olabilir. Son olarak, ES hücrelerinden türetilmiş farklılaşmış dokular, yeni terapötik ilaçların test edilmesi için mükemmel araçlardır.

Terapötik klonlamanın olası sakıncaları nelerdir?

Birçok araştırmacı, embriyonik kök hücrelerin insan hastalıklarının tedavisinde bir yol olarak keşfedilmesinin faydalı olduğunu düşünmektedir. Bununla birlikte, bazı uzmanlar kök hücre ve kanser hücreleri arasındaki çarpıcı benzerlikler hakkında endişe duyuyorlar. 

Her iki hücre tipi de süresiz prolifere olma özelliğine sahiptir ve bazı çalışmalar, 60 devirlik hücre bölünmesinden sonra kök hücrelerinden kansere neden olabilecek mutasyonlar biriktirebildiklerini göstermektedir. Kök hücrelerin insan hastalıklarını tedavi etmek için kullanılması durumunda, kök hücreler ile kanser hücreleri arasındaki ilişki daha net anlaşılmalıdır.

Klonlama ile ilgili etik sorunlar

Gen klonlaması, bugün kabul gören ve dünya genelinde birçok laboratuarda rutin olarak kullanılan dikkatle düzenlenmiş bir tekniktir. Bununla birlikte, hem üreme hem de terapötik klonlama, özellikle bu teknikler insanların potansiyel kullanımı ile ilgili olarak, önemli etik sorunları ortaya çıkarmaktadır.

Üreme klonlaması, daha önce var olan veya hala var olan başka bir kişiyle genetik açıdan özdeş bir insan yaratma potansiyelini ortaya koyar. Bu, muhtemelen bireysel özgürlük, kimlik ve özerklik ilkelerini ihlal eden insanlık onuruna ilişkin uzun süredir devam eden dini ve toplumsal değerlerle çatışabilir. 

Bununla birlikte, bazıları üreme klonlamasının steril çiftlerin ebeveynlik hayallerini gerçekleştirmesine yardımcı olabileceğini savunuyorlar. Diğerleri, insan klonlamasını, embriyo taraması veya embriyo seçimi yapmak zorunda kalmadan ailenin içinde çalışan zararlı bir genin geçmesini önlemenin bir yolu olarak görmektedir.

Terapötik klonlama, hastalık veya yaralanma muzdarip insanlara zarar verme potansiyeli sunarken, test tüpünde insan embriyolarının tahrip edilmesini gerektirecektir. Sonuç olarak, rakipler, bu tekniğin, embriyonik kök hücreleri toplamak için kullanılmasının, bu hücrelerin hasta veya yaralı insanlara fayda sağlayıp sağlamadığına bakılmaksızın yanlış olduğunu iddia ediyor.

Türkiye’de İlk Klonlama çalışması

İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesinde TÜBİTAK ve Devlet Planlama Teşkilatı tarafından desteklenen proje sonucu 21 Kasım 2007 de Türkiye’de gerçekleşen ilk hayvan klonlama işlemi sonucu Oyalı adı verilen bir kuzu dünyaya geldi, hemen ardından daha sonra Zarife ismi verilen ikinci klon kuzu izledi.

Oyalı 4,5 yıl Zarife ise 1,5 yıl sonra öldü. Oyalı’nın ölüm nedeni akciğerlerinde ortaya çıkan bir enfeksiyon. İlk kopya koyun olan ve 7 yıl yaşayan Dolly benzer bir sebeple, akciğerlerinde ortaya çıkan bir enfeksiyon sebeiyle ölmüştü. Klonlanan hayvanlardaki erken yaşlanma ve buna bağlı organ yetmezlikleri ciddi bir sorun. Bilindiği üzere evcil ortamda beslenen koyunlar ortalama 10-12 yıl yaşıyor.